Сауалнама нәтижесінде ата-аналардың балаларымен қарым-қатынастарының жақсы екендігі және ата-ананың баласына толық көңіл бөлетіндігі, ата-ана мен баланың арасындағы қарым-қатынас екі жаққа да жағымды әсер ететіндігі анықталды.

Қатысқандар саны: 8

Күні: 12.01.2024 жыл

Мақсаты: Қарым қатынастағы басқаларға ұнамдылық, сыйысымдылық көрсетуге икемділікті бағалау.

    Орындау ережесі: Төмендегі сұрақтарға “ия” “кейде” немесе “жоқ” деп жауап беріңіз.

Сауалнама.

1. Сізді қызмет бабымен кездесу күтіп тұр. Күту сізді шаршатады ма?
2. Ауру әбден асқынғанға дейін дәрігерге бармай жүресіз бе?
3. Баяндама жазу хабарлама жасау сияқты іс шараларды орындау сізге қиындық тудырмайды ма?
4. Өзіңізге таныс емес қалаға іс сапармен баруды ұсынса сіз оған бармаудың барлық әрекетін жасайсыз ба?
5. Сіз өзіңіздің уайымыңызды басқа адамдармен бөлісуді қалайсыз ба?
6. Көшеде таныс емес адам бір нәрсе сұрағанда( жол көрсету, уақытты айту) ашуланасыз ба?
7. “Әке және бала” мәселесі барлығына сенесіз бе және әр жас кезеңіндегі адамдардың бір бірін түсінуі қиынба?
8. Осыдан бірнеше ай бұрын300 теңге алып, оны қайтаруды ұмытқан танысыңыщздан ақшаңызды сұрауға ұяласыз ба?
9. Ресторанда немесе асханада сізге сапасыз тамақ берді. Сіз үндемей тарелканы ашуланып сырғытып қоясыз ба?
10. Танымайтын адаммене жеке қалғанда онымен сөйлеспейсіз және ол бірінші болып сөйлессе оны жақтырмай қаласыз. Солай ма?
11. сізге қай жерде болмасын ( дүкенде, кітапхана, театр кассасында т.б.) ұзақ кезек күту керек болса сіз кезекке тұрудан бас тартасыз ба?
12. талас тартыс мәселелердің қарастыратын комиссия мүшесі болудан қорықпайсыз ба?
13. Әдебиетті өнер мен мәдениетті бағалауда сіздің өзіңізге ғана тән піәкіріңіз бар, сіз бөтен пікірлерді ескермейсіз. Солай ма?
14. Сізге анық мәселе туралы басқа біреулердің басқаша пікір айтқанын естісеңіз, сіз үндемейсіз бе, жоқ турасын айтасыз ба?
15. Қызметтегі сұрақтар, оқу тапсырмаларын меңгеруде басқа біреулер көмектессе, сіз қысылмайсыз ба?
16. Сіз өз пікіріңізді (ойыңызды бағалауыңыз) ауызша айтқаннан гөрі жазбаша түрде баяндауды ұнтасыз ба?

 Қорытынды: Оқушылар сауалнамаға белсене қатысты. Жеткілікті уақыт берілді. Сауалнама орындау барысы түсіндірілгеннен кейін оқушылар өздері емін-еркін, ешкімнің қысымынсыз өздері отырып жауап беріп шықты. Оқушылардың қарым-қатынастары жақсы. Бағалау шкаласы бойынша нәтижесінде оқушылардың мінездері ашық, көпшіл, басқалармен қарым-қатынасты дұрыс құра алатындығы анықталды.  

    7-9 сынып оқушыларынан «Нашақорлық өмір азабы» атты онлайн сауалнама алынды. Сауалнаманың мақсаты оқушыларың жағымсыз әдеттерден аулақ болуға және оның қандай зияны бар екенін түсіндіру.

Жағымсыз әдеттер денсаулыққа қандай зиян келтіреді?

Көптеген ауырулар туғызады

Денсаулық құрыйды

Өмірі қысқарады. Зиян тұстан өте көп

Кери асер береди

Денсаулық құриды

Денсаулыққа зиян

Өкпе ,бүйрек және,қатерлі ісік ауруларына алып келеді.

Денсаулығымыз нашарлайды

Зиян

Өте зиян

Кері әсері бар.Денсаулық құриды. Тіпті кейбір адамдар өледі.

Жөтеледі, түрлі ауруларға ұшыратады.

Зиянды әдеттер туралы қорытынды?

Ондай заттарға жоламау керек

Зиянды әдеттерден аулақ болу

Зиянды әдеттерден аулақ болу қажет. Салауатты өмір салтын ұстану керек.

Аулак болу

Зиянды әдеттерге әуес болмау керек

Шылым шегу, ішімдік ішу адам денсаулығына өте зиян.

Мен зиянды заттарды қолданбаймын және оған қарсымын

Зиян адеттерге әуес болмауы керек

Денсаулыкты куртады

Адамдардың өсуіне,дамуына,мақсатқа жетуіне кедергі келтіреді. Бұлардан аулақ болғаны дұрыс.

Жақсылық әкелмейді ,денсаулық бұзылады, адам өмірінің сапасына кері әсер етеді.

Сауалнама нәтижесінде: оқушылар ата -аналарының жағымсыз әдеттерге мүлдем қарсы екендігін көрсетті 100%. Оқушылардың ойы бойынша қазіргі кезде көп адамдар шылым шегеді деген ойға келген 66,7%. Жағымсыз әдеттерге әуес балаларды ұнатпайтындарын көрсеткен 100%. Ата-аналарының жағымсыз әдеттерден аулақ екендіктерін 100% деп көрсеткен. Шылым шегу, ішімдік ішу зиян екенін түсінетін оқушылар бұл жағымсыз әдеттерді ұнатпайтындарын көрсеткен 100%. Жағымсыз әдеттер денсаулыққа қандай зиян келтіреді деген сұраққа - Көптеген ауырулар туғызады, денсаулық құртады, өмірі қысқарады, өкпе ,бүйрек және,қатерлі ісік ауруларына алып келеді, жөтеледі, түрлі ауруларға ұшыратады – деген жауап қайтарған. Бұл дегеніміз оқушылар жағымсыз әдеттердің кері әсерлерін біледі. Болашақта бұл жағымсыз әдеттерден аулақ болуды қалайды деген сөз. Зиянды әдеттер туралы қорытындыға оқушылар төмендегідей пікірлер қалдырды: Зиянды әдеттерден аулақ болу, салауатты өмір салтын ұстану керек, шылым шегу, ішімдік ішу адам денсаулығына өте зиян, мен зиянды заттарды қолданбаймын және оған қарсымын, адамдардың өсуіне,дамуына,мақсатқа жетуіне кедергі келтіреді, жақсылық әкелмейді, денсаулық бұзылады, адам өмірінің сапасына кері әсер етеді-деген пікірлер қалдырған.

    Қорытынды: Сауалнаманың мақсаты айқындалды. Оқушылар нашақорлық жайлы мәліметтерді толық біледі. Болашақта жағымсыз әдеттерден аулақ болатындарын көрсетті. 

Ұсыныс: Медбикемен бірігіп алда тағы түсіндірме жұмыстарын жүргізу.

Педагог-психолог:                         Бегдилова.Т.С

Күні:26.12.2023 жыл                                                 Қатысқандар: 7-9 сыныптар

Мақсаты: құқықтық мәдениеті  жоғары, жан жақты  дамыған  саналы   азаматтарды  тәрбиелеу, заң  алдындағы   жауапкершілікті  арттыру. Конституцияны  және  басқа   да құқықтық нормативтік  актілерді орындауға, құрметтеуге  үйрету.

Түрі: тренинг.

Көрнекілігі: ҚР конституциясы, ҚР  баланың құқықтары туралы заң, бүктемелер, суреттер, үлестірме   қағаздар.

Сабақтың  барысы:

1.Әнұран.

2. Тренинг «Сүйіспеншілік».

Еліміздің  Конституциясында  еліміз құқықтық  мемлекет   деп жарияланғаны бәрімізге мәлім. Құқықтық  мемлекет   құру үшін  мемлекет  халқының құқықтық мәдениеті  болуы   керек. Ондай мемлекет  құру жастардан  басталады, өйткені  болашақ қоғам   жастардың қолында.  Ел болашағы  тұтқасын ұстайтын  сендер білімді, тәрбиелі, құқықтық мәдениеті  жоғары  азамат болып өсулерің қажет.

3.   Ой    қозғау.

Ал, балалалар, ойланып  көріндерші, құқықтық  мәдениет   деген  не ? (Заңды  білу, орындау, сыйлау.)

Бүгінгі  отырысымызда  құқықтық   білімімізді  байқап көреміз. Оқушылар екі  топқа  бөлінеді. 

1 топ  - « Заңгерлер» тобы.

2 топ  - « Конституция » тобы.

4. «Құқықтық   мәдениет   » кезеңі.

Конституция деген не ?

Конституцияның  қабылданғанына    қанша жыл толды ?

 Конституциялық   міндетті   қалай  түсінесің?

Жол жүру ережесін бұзу  адам үшін  қылмыс па?

 Мемлекеттік  рәміздерін   құрметтеуге  міндеттіміз бе?

Құқық бұзушылықты  қалай  түсінесің?

 Оқушының  оқудан   бас  тартуға құқығы бар ма?

Оқушының  ұрлық  жасауға , қоршаған  ортаны ластауға  құқығы бар ма?

Мектептегі  құқықтық  тәрбиесі   неден  басталады?  (Сәлем беру, ата- ананы сыйлау, әдеппен сөйлесу).

5. «Өз  құқығыңды   біл» кезеңі.

Ойын   түрінде  өтіледі.

Оқушы қоржыннан  асықты алып сұраққа  жауап береді.

Баланың  азаматтық  құқығы қай кезден  басталады?

Сендер неше  жасқа  дейін   бала болып  есептелесіңдер?

Баланың  өз пікірін білдіруге  құқығы   бар ма?

Оқушы неге құқылы? ( білім алуға, емделуге, дем алуға.)

Оқушылар  баспасөз  бетінде өз пікірлерін  білдіре   ала ма ?

Баланы  қорлаудан, кемсітуден, қылмысқа  итермелеуден  кім қорғайды?

18-ге  толмаған  бала   Отан  алдындағы борышын  өтуге   шақырыла ма ?

Тіліне, біліміне, жынысына, діни көзқарасына  , денсаулығына  қарамастан   барлық бала  тең құқыққа  ие  ме?

Баланы күштеу  арқылы  дінді   мойындатуға  бола ма?

6. «Ойды  аяқта» кезеңі.

Халқымыздың  құқықтық  мәдениеті   тыйымдар  арқылы, талап  қою дәстүрлері  арқылы көрінген. Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық   әрекеттері  халықты  иманды халық   дәрежесіне  жеткізді.Оған  ереден   келе жатқан нақыл  сөздер куә.

Заңнын   құрығы …………..(бәрінен ұзын.)

Өш   алғаннан  гері ...........(кешірген  жақсы.)

Әр адамның  құдайы .........(оның  ары.)

Әділ істің .........(арты  игі).

Туғанына  бұрғаны.......(биді  құдай ұрғаны.)

Жазасын  тартпайтын .......... (жамандық болмайды.)

Таста тамыр жоқ.........(биде    бауыр   жоқ. )

7.Шешендік   өнер. « Бақытты  өмір.»

8. Тест.

Ата –анаңмен  тіл  табысасың ба?

Сабақта  тәртіп  бұзып   кедергі  жасайтын  оқушылар   бар ма?

Сыныбыңда   тәртібі  өте   нашар  оқушы  бар ма ?

9. Тренинг . «Ғибратнама.» « Ғайбатнама».

Оқушылар  қағазға  жағымсыз   сөздерді  жазады (өтірікші, өсекші, жалқау..) да  «Ғайбатнама » деп аталған  қара  сандыққа салады. Оқушылардың  барлығы   салып  болған  сон   сандық  құлыпталады. «Ғибратнама  » аталған   ақ   сандықтың    ішіндегі   жақсы  сөздер ( адал, мейірімді, ұлтжанды...)  оқушыларға   таратылады.

10. Қорытынды: тренигтің мақсатына жете білдім. Оқушылар өздерінің құқықтары туралы буклеттермен, суреттермен жақынырақ танысып мәліттер алды.

 Педагог-психолог:                  Т.С Бегдилова

Қатысқандар: 25                                                 Күні: 25.12.2023 жыл

«Балалар ортасындағы бұзақылық, психикалық күйзелістерге әкелетін оқушылардың өміріндегі елеулі өзгерістер»

     Міндеті:

     1.  Ата-аналарды  бала психикасының  дамуына  кері әсер ететін  тәрбие түрлерімен  таныстыру;

     2.  Ата-аналардың  өз отбасындағы   берілетін тәрбиенің ерекшелігі туралы  ойландыру.

     3. Ата-аналардың өздерін  сыртынан  байқай алуларын дамыту. 

     В.А.Сухомлинский: «Өз балаларыңызды  сүйе отырып,  оларды сізді де сүюге үйретіңіз, үйретпесеңіз – қартайған шағыңызда көз жасыңызды  төгесіз»  

     «Отбасы тәрбиесінің  ерекшеліктері»

    Мақсаты: ата-аналарды  бала тұлғасының  қалыптасуындағы  психологиялық - педагогикалық  құзыреттіліктерді  дамыту бойынша  мәліметтендіру.

    Міндеті:

   1.   Ата-аналарды  бала психикасының  дамуына  кері әсер ететін  тәрбие түрлерімен  таныстыру;

   2.   Ата-аналардың  өз отбасындағы   берілетін тәрбиенің ерекшелігі туралы  ойландыру.

   3. Ата-аналардың өздерін  сыртынан  байқай алуларын дамыту.

   Бала – ол мәңгілік жол. Адамзат тұқымының  құтқарылуы  дәл

   балаға байланысты. Неліктен?

   Себебі  бала  келешекте өмір сүру қажет.

   Бала  жаны – сарқылмас мол қазына.

   Сіз өз балаңызды  болашақта қалай көресіз? (мінез-құлықтың 

   қандай ерекшеліктерді меңгеруі керек? Сіз қандай  сапаларды қалайсыз?). (Желімқағазының   көмегімен  ата-аналар  жүректерді  үлкен ыдысқа салады).

  - мейірімді,  ақылды,  күшті,  әділ, салауатты, қамқоршыл.....

  - байқап қараңыздаршы,  бала жаны қандай  әдемі,  ашық!

  - Біздің  үлкен ыдысымыз  сынып, жарылып қалмай,  одан әрі қарай  дамыту үшін  сіздің балаңыз  өмір сүретін  отбасыңызда бала өзін тұлға  ретінде  сезіне алатын,  өзінің  маңыздылығын  растай алатын орны болу керек. Отбасы  алғашқы сүйіспеншілік,  түсінушілік,  сенім сабақтарын  қалыптастырады.

              Отбасы мәселесі  барлық уақытта да адамзатты толғандырған.  Әрбір отбасы өз баласын  қалай тәрбиелеуді өзі шешеді.  Бұл мәселе бойынша  бірыңғай  ой жоқ.   Әрбір ересек адам бала өмірінде  маңызды рөл атқарады.  Балалық шақ -  педагогикалық әсер етулерге  бағынатын  кезең. Балалық шақта  тұлға гармониясының  бағыттары, негіздері қалыптасады.

Ата-аналар  үшін міндеттердің  бірі олардың   бала тәрбиесі бойынша міндеттері.  Дәл осы ата-аналарға  баланың  болашақта  қандай     болатыны тәуелді;  мейірімді  немесе жауыз,  бейімделгіш немесе төзімді, шыдамды. Отбасында   осы айтылған  қасиеттер қалыптасады,  бұл қасиеттер  балаға  өмір бойы  Тұлға  болуына ықпал етеді 

-  Сіздер ата-аналар  балаға  махаббат,  жылулық,  қолдау,  түсінушілік,  қамқорлық,  мақтау, мейірім мен  күлкі сыйлай аласыздар.

Бізден бала күтетінді қалай дұрыс беру керек?  Теріс тәрбиені   дұрыс  тәрбиеден қалай ажырату  керек?  Біз тәрбиелейміз,  балаға  пайдалы  іс жасаймыз.  Дегенмен ............. 

Бала тәрбиесінде   біз сіздермен жиі қолданатын  тәрбие стильдерін еске түсіріп  өтейін:  

1. Авторитарлық

2. Демократиялық.

3. Бетімен кетушілік.

4. Қамқоршылық.

5. Хаотикалық. Тәрбие стилінен  басқа да  тәрбие   типтері  мол, осы жерде мен  бала психикасына    кері жағымсыз  әсер ететін    типтерге тоқталғым келеді: Бас тартуға  қажет тәрбие  типтері: 1. « Отбасы кумирі»; 2. «Гиперопека», 3. «Гипоопёка» 4) «Ежовые рукавицы», 5) «Адамгершілік  жауаптылықтың  мөлшерден тыс  болуы», 6) «В культе болезни.».

1. «Отбасы кумирі».

Ø Баланы сүйеміз.

Ø Баланың  кез-келген  тілегі – заң.

Ø Балаға  таң қалады,  әрбір минут сайын   бала бойынан  талант көреді.

Ø Барлық міндеттерден  босатылған.

2. «Гиперопека».

Ø Бала өз ойын  білдіре алмайды,  ересектердің  кеңесіне құлақ асады.

Ø Ата-аналар  балалардың  әрбір қадамын   айтып отырады  және барлық жерде  бақылау жасайды.

Ø Баланың төбесін көкке шығарып,  вундеркинд дайындайды.

Ø Бала  шектен тыс жұмыс басты,  ата-аналарының  үмітін ақтағысы келеді.

Ø Еркінсіз өседі,  қарым-қатынас  жасауда қиыншылықтар пайда болады.

3. «Гипоопека».

Ø Бала өз бетімен.

Ø Өзін керексіз,  артық сезінеді.

Ø Уақыт өте  келе баланың  бар екенін естеріне түсіріп,  көңіл аудара бастайды.

Ø Өзі туралы  өз ойлауға мәжбүр болады,  қызғаншақ болады.

4. «Ежовые рукавицы».

Ø Балаға  бұйрықпен   сөйлейді.

Ø тек қана   бағынушылық  болады

Ø Бала  мейірімділік пен жылулықты  білмейді.

Ø Эмоциональды  тұрғыда    ашушаң,   қарсы  шығады.

5. «Адамгершілік жауаптылық  жоғары»

Ø Баланың  мойнына  көп жүк артылады, оның жасына  сай келмейтін.

Ø Балаға  отбасындағы   кіші балалар мен  қарт адамдарға қамқорлық  көрсету тапсырылады.

- Сіздер ойланып көріңіздер,  осы  тәрбие әдістерінің  қайсысын іздеп қолданасыздар?  Ойланып   тез уақыт ішінде  баламен қарым-қатынас жасау стиліңізге  түзетулер  енгізуге тырысыңыз.  Қазір бала  ылғалдылық пен  жылуды қажет ететін  кішкентай ғана  тұқым болса, ертең ол Сізге оларды құртатын  құрттары бар  жемістер  әкелуі мүмкін.

Құрметті ата-аналар!    Балаңыз сізден нені қалайды?

Ø  Орындалмайтын  уәде бермеңіздер.

Ø Ол үшін оған дос таңдамаңыздар.

Ø Нотация  оқымаңыздар.

Ø Көп ұрыспаңыздар.

Ø Сіздерден тек мені жақсы көрулеріңізді  қалаймын!

  Осы бала жаны  өмір сүретін  ересектер ортасы қандай болу керек?

Осы кезде  Л.Н.Толстойдың « Ата-аналардың  басты қателігі -   олардың  ең алдымен өздерін тәрбиелеп алмай, балаларын тәрбиелеуге  тырысатындығына» деген қанатты сөздері  еске түседі.

-   Дегенмен  біз барлығымыз  қателесіп жатамыз. Әрбір жанның бойында  бізге  жақсы болу үшін  кедергі жасайтын  жағымсыз  қасиеттер  бар.

- Сондықтан  өзімізді сыртымыздан байқап көрелік.

Қорыта келгенде, «ҰРПАҚ ТӘРБИЕСІ – ҰЛТ БОЛАШАҒЫ». « Адамның адамшылғы – ақыл, ғылым, жақсы ата, жақсы ана, жақсы құрбы, жақсы ұстаздан болады»,  «Баланың жақсысы – қызық, жаманы – күйік».

Жеткіншек жас кезеңінің психологиялық ерекшеліктері.

Жеткіншек жастың негізгі мазмұны балалық кезеңнен ересектік кезеңге өтумен суреттеледі. Дамудың барлық жақтары сапалық қайта құрылудан көрінеді, жаңа психологиялық білім қалыптасады.

Бұл жасты неге қиын жас кезеңі деп суреттейді?

Мектепке оқуға қабілетті емес оқушылар орта сыныптарда жиі кездеседі. В.В. Прохоровскийдің зерттеу мәліметтерінің нәтижесі бойынша төменгі сыныпта бұл жағдай 5-8 % көрсеткіште болса, ал жеткіншек кезеңде 18-20 % көрсеткішті көрсетеді.

Жеткіншек жастағы қиыншылықтарды әртүрлі психофизиологиялық және психикалық кемістіктерді жыныстық жетілумен байланыстырады. Организмнің қарқынды дамуының нәтижесінде жеткіншекте қорқыныш сезім, қозушылықтың жоғалауы, депрессия болуы мүмкін. Кейбіреулер дененің жеке бөліктерінің және оның пропорцияларының даму темпінің сәйкес келмеуіне байланысты өздерін қолайсыз сезінеді, ыңғайсыздық білінеді. Бұл кезеңде бақылау жүргізушілер елеулі өзгерістерді ескере отырып, бұл кезеңді суреттеуде « скачок роста», « эндокринный шторм», «гормональная буря » - деген түсініктерді  қолданады.

Жеткіншекке, жыныстық жетілуге байланысты дене және физиологиялық дамуындағы жедел өзгерістердің деңгейі жаңа жан күйзелістерін тудырады.

Осы жастағы оқушылармен нақты практикалық жұмысты жоспарлау, іске асыру үшін, біріншіден, психологтың жұмыстың нақты бағыттарын белгілеу керек.

Жеткіншектің достығы.

Жеткіншектің жеке басының әлеуметтік-моральдық ересектігінің дамуында қарым-қатынастың ерекше түрі – жақын жолдастармен және досымен қарым-қатынас, маңызды роль атқарады. Жыл өткен сайын олар неғұрлым қажет бола түседі. Жеткіншектер сыйлы, беделді, қайсыбір салада озық кластастарымен қарым - қатынас жасауға ұмтылады. Мұндайда жолдастық қасиеттер, білімділік, қолынан бәрі де келетіндіктер, батылдық, спорттағы жетістіктер, өзін-өзі ұстау мәнері, ересектермен қатынасттардағы дербестік сияқты алуан түрлі жағдайлар тартымды болуы мүмкін.

Балалардың жақындасуы үшін мүдделер мен сүйікті кәсіптердің ұқсастығының, әңгімелесудің тартымдылығының үлкен маңызы бар. Жеткіншек өзіне ұнаған құрдасының ден қойған нәрсесіне оңай елігеді, өзі де оны өз ісіне ортақтастыруға ұмтылады. Жолдасымен қарым-қатынастың кейде тартымды болатыны соншалық, жеткіншек онымен бірге өзін бұрын қызықтырмаған, қәзір де қызықсыз іспен шұғылдана бастайды. Алайда кейін ол бұған шыңдап ден қоюы мүмкін. Сондықтан жолдастарымен қарым-қатынас жасау – жеткіншектердің жаңа мүдделердің пайда болуының қайнар көзі. Біріне-бірі ұнайтын балалар әр түрлі істерде ынтымақтасуға ұмтылып, әрқайсысының айтқанын көбіне екеуі бірігіп істейді. Бірлесіп жұмысты жақсы істей білуді жеткіншектер өте бағалайды.

Өзіне ұнаған құрдасының қасиеттері көбіне жеткіншекті өзіне ұнайтын және жолдастары бағалайтын қасиеттердің өзінде жоқ екенін көріп, ұғынуға мәжбүр етеді. Сол сияқты, тіпті одан да жақсы болсам деген ниет туады. Жолдасы жеткіншекке үлгі болады. Ол оған немесе әншейін еліктейді, немесе өзінде белгілі бір қасиеттерді, мәселен, күш пен батылдық немесе өзін-өзі ұстай  білу, әрқашан уәдесінде тұру т.б. дамыта бастайды.

Маңызды әрі жеке адамға қатысты деп ұғынылатын мазмұнның ұлғайып, тереңдеуі ақылдасуға, қолдау мен көмек алуға болатын досқа зәрулік туғызады. Сондықтан достық қарым-қатынастарға - өзара сыр жасырмау және түсіністік, сергектік пен сезімталдық, бірлесе толғану, сыр сақтай білу сияқты ерекше талаптар қойылады. Бір-біріне жан дүниесін, бар сырын жайып салған қарым-қатынас екеуін де байытады, өз жан-дүниесінде болып жатқанның бәрін жақсы түсініп, ұғынуға мүмкіндік береді.

Жеткіншектің  интеллектілік дамуы.

Орта кластарда оқушылар ғылымдардың негіздерін оқып, игеруге кіріседі. Балалардың алдында көлемі зор білімдерді меңгеру жойылады. Игерілуге тиісті материал, бір жағынан, оқу-таным және ойлау қызметінің бұрынғыдан гөрі неғұрлым жоғары дәрежесін талап етіп, ал екінші жағынан, оларды дамытуға бағытталған. Оқушылар математикадағы, физикадағы, химиядағы ғылыми ұғымдар жүйесін, белгілердің ерекше жүйесін меңгеруге, теориялық тұрғыдан пайымдап үйренуге тиіс.

Теориялық ойлаудың өзіне тән қасиеті – гипотетикалық-дедукциялық, яғни гипотезалар құру және оларды тексеру арқылы бір ғана жалпы тиянақтар негізінде пайымдауға қабілеттілік.

Интеллектілік міндеттерді шешуде гипотезаларды пайдалана білу – жеткіншектің болмысқа талдау жасаудағы аса маңызды жетістігі. Болжамдар жасап ойлау – ғылыми пайымдаудың өзіне тән құралы. Ойлауды дамытудың бұл деңгейіне тән ерекшелік абстракциялаудың дамуы ғана емес, сонымен бірге жеткіншек өзінің интеллектілік операцияларына зейін қояды, талдау жасап, баға береді. Сондықтан мұндай ойлау рефлексиялы ойлау деп аталады.

Теориялық ойлау мектеп білімдерін игеруде ғана қалыптасумен шектелмейді. Тұтас алғанда ойлаудың бұл деңгейіне жеткіншектің өз интеллектілік операцияларын ұғынып, оларды басқаруы тән. Бұл процесс басқа психикалық функциялар үшін де тән бола бастайды. Сөйлеуге бақылау мен басшылық жасалады, оның үстіне өзі үшін маңызды кейбір жағдайларда жеткіншектер дұрыс әрі әдемі сөйлеуге ерекше тырысады. Осының бәрі – жеткіншектің дамуындағы бастауыш мектеп оқушысымен салыстырғандағы жаңа әрі маңызды жетістіктер.

Қабылдау процестерін интеллектілендіру – кез келген оқу материалын, соның ішінде чертеж, схема, сурет сияқты көрнекі материалды да ойлағыдай игерудің қажетті шарты.

Гуманитарлық пәндерді меңгергенде де оқушылар ғылыми ұғымдарды, фактілерді жіктеуді игереді, байланыстар мен себеп-салдар тәуелділіктерін көріп үйренеді, қысқаша сипаттамалар мен кеңінен суреттеулер беруді, қорытындылар жасауды үйренеді

Материалды логикалық өңдей білу көбіне жеткіншектерде өздігінен дамиды. Мұндай іскерліктерді дамыту мұғалімнің арнайы міндеті болуға тиіс, үлгірім, білімнің тереңдігі мен тиянақтылығы ғана емес, жеткіншектің интеллектісі мен қабілеттерінің одан әрі даму мүмкіндігі де осыған байланысты.

Өзіндік сананың дамуы

Жасөспірімдік шақта кезектеліп өзіндік сананыңекі ерекшк формасы пайда болады: ересектік сезімі және «Мен-концепция».

Бала өсіп келе жатыр дегенде ересек адамдар қоғамында өмір сүруге дайындығы туралы айтылады. Әрине жасөспірімге физикалық, психологиялық және әлеуметтік жағынан да шынайы ересектікке әлі алыс. Ол объективті түрде ересек адам өміріне қосыла алмайды, бірақ та оған тырысады және ересектермен бірдей құқықтарға ұмтылады. Жаңа позиция көбіне сыртқы келбетте, манераларда көрініс табады. Жасөспірімнің сыртқы түрі жанұядағы үнемі қақтығыстардың көзі бола алады. Эмоционалдық қауіпсіздік қажеттілігіне жауап беретін топпен бірге болу, одан ерекшеленбеу ниетін психологтар психологиялық қорғаныс механизмі ретінде қарастырады және әлеуметтік мимикрия деп атайды.

Ересек адамдарға еліктеу тек манералармен және сырт киіммен шектелмейді. Еліктеу көңіл көтеру, романтикалық қатынастар сызығы бойынша өтеді. Бұл қатынастардың мазмұнына тәуелсіз «ересек»формасы көшіріледі: кездесулер, хаттар, қала сыртына саяхаттар, дискотекалар және т.б. 

Сонымен қатар ересектіктің сыртқы, объективтік көріністерімен бірге ересектік сезімі де – жасөспірімнің өзіне ересек ретінде қатынасы, өзін белгілі бір мөлшерде ересек адам екендігін сезіну, түсіну пайда болады. Ересектіктің бұл субъективтік жағы төменгі жасөспірімдік жастың (11-13 жас) орталық жаңа қалыптасуы болып табылады. 

Ересектік сезімі өзіндік сананың ерекше формасы болып табылады. Бұл сезімнің қалыптасуының негізгі қайнар көзі жыныстық жетілу болмайды. 

Д.Б.Эльконин ересек сезімімен бірге жасөапірімнің ересектікке тенденциясын  қарастырған. Қоршаған адамдар үн қатпаған жағдайда басқа адамдар алдында ересек болып көріну ниеті жоғарылайды. 

15 жас кезеңінің соңына қарай жасөспірім өзінің өзіндік санасының дамуына тағы бір қадам жасайды. өзін іздеуден кейін, тұлғалық тұрақсыздықтардан кейін «Мен-концепциясы» - өзі туралы, «Мен» образдарының ішара келісілген көзқарастар жүйесі қалыптасады.

Жасөспірім өз санасында құрастыратын «Мен» образдары әр түрлі – олар оның барлық өмір байлығын бейнелейді. Физикалық «Мен» өзінің сыртқы сүйкімділігі туралы, өзінің ақылы туралы әр түрлі саладағы қабілеттері туралы, мінез күші, қарым-қатынасшылдығы, мейірімділігі және басқа да қасиеттері туралы көзқарастары бір-бірімен қосылып, «Мен-концепцияның» үлкен негізін – шынайы «Менді» қалыптастырады.

Өзін, өзінің әртүрлі қасиеттерін тану «Мен-концепциясының» когнитивтік копонентін құруға әкеледі. Онымен тағы екеуі байланысты – бағалауыш және жүріс-тұрыстық. Жасөспірім үшін ол шынында қандай екендігін білу ғана емес, сонымен қатар оның индивидуалды ерекшеліктері қаншалықты маңызды екендігін білу де өте маңызды. Өз қасиеттерін бағалау құрбы-құрдастар және жанұя әсері негізінен қалыптасқан құндылықтар жүйесіне байланысты. Сондықтанда әртүрлі жасөспірімдер сұлулықтың, ұшқыр интеллектінің немесе физикалық күштің болмауын әртүрліше уайымдап, бастан кешіреді. Сонымен бірге өзі туралы көзқарастарына белгілі бір жүріс-тұрыс стилі сәйкес келуі керек.

Шынайы «Менмен» бірге «Мен-концепциясы» өзіне идеалды «Менді» қосады. Өз мүмкіндіктерін жеткіліксіз түрде түсіну және жақындасудың жоғарғы деңгейі кезінде идеалды «Мен» реалды «Меннен» өте қатты өзгешеленуі мүмкін. Сол кездері жасөспіріммен уайымдалынытын идеалды образ бен өзінің шынайы қалпы арасындағы үзіліс агрессивтілік, қырсықтық, өкпешілдік түрінде  көрініс беретін өзіне деген сенімсіздікке әкелуі мүмкін. Идеалды образ қол жетерліктей көрінгенде, ол өзін-өзі тәрбиелеуге әкеледі. Жасөспірімдер өздерінің болашақта қандай болатындығын ғана армандамайды, сонымен бірге өздерінде сапалы қасиеттерді дамытуға ұмтылады. Бұл кезде жасөспірімде өзін өзі реттеу дамитындықтан өзін өзі тәрбиелеу мүмкін бола алады.

Ерте жастық шақ шегінде, жасөспірімдік жас соңына қарай өзі туралы көзқарастар тұрақталынады және тұтас жүйені – «Мен-концепцияны» -  қалыптастырады. Кейбір балаларда «Мен-концепциясы»кейінірек, жоғарғы мектеп жасында қалыптасуы мүмкін. Бірақ та кез келген жағдайда өзіндік сананың дамуында бұл маңызды кезең.

«Мен-концепциясының» құрылымы.

Жас өспірімдік - әлеуметтік-психологиялық  құбылыс

Жас өспірімдік және оның шағының шектері. Жас шағы психологиясына жас өспірімдік шақ  жыныстық толысудан басталып, ересектіктің басталуымен аяқталатын даму стадиясы деп анықталады. Алайда бірінші шегі физиологиялық, екінші әлеуметтік шек болып тұрған осы анықтаманың өзі құбылыстың күрделілігі мен көп өлшемділігін көрсетеді.

Жас өспірімдіктің көптеген теориялары бар. Биологиялық теориялар нақ өсудің биологиялық процестері басқаларының бәрінен басым болады деген оймен жас өспірімдікті алдымен организм эволюциясының белгілі бір кезеңі деп қарайды. Психологиялық теориялар психикалық эволюцияның заңдылықтарына, ішкі дүние мен өзін-өзі ұғынудың тән сипаттарына назар аударады. Психоаналитикалық теориялар жас өспірімдікті психосексуалдық дамудың белгілі бір кезеңі деп біледі. Көрсетілген теориялар жас өспірімдікті алдымен индивид немесе жеке адамның дамуы ретінде ішкі процесс тұрғысынан қарайды. Бірақ бұл даму әр түрлі әлеуметтік және мәдени ортада әр келкі болып өтеді. Жас өспірімдіктің социологиялық теориялары оны алдымен социализацияның белгілі бір кезеңі, тәуелді балалықтан ересектіктің дербес те жауапты іс-әрекетіне көшу деп қарайды. Зерттеушілер адам меңгеруге тиісті әлеуметтік рольдерге, оның бағалаушылық бағдарларының қалыптасуына, еңбек өміріне аяқ басуымен байланысты проблемаларға назар аударады, яғни индивидтік-психологиялық проблемалар әлеуметтік проблемалардан шығарылады.

Дене күшінің дамуы.

Балаң жастық – адамның дене дамуының аяқталатын кезеңі. Бойдың ұзаруы жеткіншек кезеңге қарағанда баяулайды. Қыздардың бойының толуы орта есеппен 16 мен 17-нің арасында болады (ауытқу  плюс-минус 13 ай), жігіттерде 17 мен 18-дің арасы. Салмағы артады, осының өзінде ер балалар қыздардан қалып келген есесін толтырады. Бұлшық ет күші өте тез өседі: 16 жаста ер бала 12 жастағысынан бұл тұрғыдан екі есе алып түседі. Бойы толысқаннан кейін шамамен бір жылдан кейін адам қалыпты ересектік бұлшық ет күшіне жетеді. Әрине, көп нәрсе дұрыс тамақтану режимі мен дене шынықтырумен шұғылдануға байланысты. Спорттың кейбір түрлерінде балаң   жастық – ең көп жетістіктерге жететін кезең.

Жыныстық даму жөнінен жігіттер мен қыздардың көбі бұл жаста постпубертаттық кезеңде болады. Көп тараған түсінектерге қарамастан, жыныстық толысудың мерзімі нәсілдік және ұлттық ерекшеліетерге, климатқа байланысты емес. Оның есесіне тамақтану сипатындағы айырмашылықтар мен басқа да әлеуметтік – эконнмикалық факторлар әсер етеді. Мұның үстіне орташа статистикалық норманың жеке физиологиялық нормамен үйлеспейтінін ескерту өте маңызды. 

Ересектермен қатынасы

Ең біріншіден ата-аналарымен қатынасы. Ата-аналар әсері шектеліне бастайды, енді олар төменгі мектеп жасындағындай бала өмірінің барлық аймақтарын қарай алмайды. Құрбы-құрдастар пікірі достық қатынастарда, көңіл көтерулермен байланысты, музыкамен, модамен байланысты сұрақтарда аса маңыздырақтау. Алайда жасөспірімнің құндылықтық бағыттануы, оның әлеуметтік проблемаларды түсіну, оқиғалар мен қылықтардың адамгершіліктік бағалануы бұнда негізінен ата-ана позициясына тәуелді болып келеді.

Сонымен қатар жасөспірімдерге жақын ересектерден эмансипацияға ұмтылу тән. Ата-аналарды, олардың қамқорлығы мен махаббатын қажетсіне отырып, жасөспірімдерты дербестікке, өзінділікке үлкен ұмтылыс сезінеді. Екі жақ үшін де бұндай қиын кезде қандай қатынас құрылатындығы негізінен жанұяда қалыптасқан тәрбиелеу стиліне және де ата-аналардың қайта құрылу, яғни өз балаларының ересектік сезімін қабылдау мүмкіндіктеріне байланысты.

Қарым-қатынасудағы негізгі қиындықтар, қақтығыстар жасөспірімнің оқуына, жүріс-тұрысына, досты таңдауға және т.б. ата-аналық бақылаудан пайда болады. Бақылау әр түрлі болады. Жасөспірімнің дамуы үшін ең жағымсызы бұл авторитарлы тәрбиелеу кезінде қатал, тотальді бақылау және жасөспірімді бос жіберу кезіндегі бақылаудың мүлдем жоқ болуы. 

Жанұялық қатынастарда бақылаудан басқа ата-аналардың нені күтетіндігі, балаға деген қамқорлық, оған берілетін талаптардың кезектестігі не кезектессіздігі және де, әрине, бұл қатынастардың эмоционалдық негізі – махаббат, баланы қабылдау немесе қабылдамауы өте маңызды.

Бостандық 

(Дербестіліктің берілуі)

      алынып тасталынған                                         либеральді

немқұрайлы                                                                          көмектесетін

Дұшпандылық                                                                                        Махаббат

       Талапшыл,       шыдамсыз                                                      қамқоршыл

     Билік құмар,       қатал                                         аса тым қорғау

Бақылау 

Дамудың әлеуметтік жағдайы.

Жас өспірімдік шақтың аса маңызды міндеттері – мамандық таңдау, еңбек пен коғамдық-саяси қызметке даярлану, некелесуге өз семьясын құруға әзірлену. Өзара байланысты бұл міндеттердің жүзеге асырылуы белгілі бір уақытты талап етеді және олардың жүзеге асу мерзімдері жас адамның сипатына тәуелді. Жас өспірімдік шақ бала мен ересектің арасындағы аралық жағдайда болады. Баланың жағдайы оның ересектерге тәуелдігімен сипатталады, бұлар оның өмірлік іс-әрекетінің басты мазиұны мен бағытын белгілейді. Баланың атқаратын ролі ересектердің ролінен сапалық тұрғыда өзгеше болады және екі жағыда мұны анық ұғынады. Өмірлік іс-әрекеттердің күрделене түсуімен бірге жастарда әлеуметтік рольдер мен мүдделер диапазонының сандық ұлғаюы ғана болып қоймай, сапалық тұрғыданда өзгеріп, ересектік рольдер бірден-бірге көбейеді, осыдан келіп дербестік пен жауапкершілік өлшемі шығады.

Қорытындыда жоғары сынып оқушыларына тән, зейіннің тағы бір ерекшелігі, оның талғамдылығын атап өтеміз.Олардың кейдіреулерінде зейіннің талғамдылығы оқу материалын қабылдай отырып, олардың оның мәнін әр қашан бағалауға тырысуында, оны практикалық маңыздылығы призмасы арқылы қабылдауында көрінеді. Берілген тарау маңызды екенің түсініп, оқушы оны белсенді қабылдайды.Егерде оған материал негізсіз болса, онда ол өзіннің зейінін баяулатады. Дегенмен, зейіннің өзіндік бұл пульсациясы жиі әдеці болмайды.Жоғарғы сынып оқушысы өзінің зейінінің тұрақсыздығына әрқашан өзіне есеп бермейді. Әдетте жоғары сынып оқушысының зейіні практикада сол аймақтан белгілі білімдерді қолдану туралы сөз болғанда  ғана еріксіз сол затқа тоқталады

Оқу қызметін спецификалық ұйымдастыру әсерінен жоғары сынып оқушыларының ойлау қызметіндегі айтарлықтай өзгерістер ақылдылық жұмысы сипатында жүреді. Лекциялар  лабораториялық және т.б. практикалық жұмыстарды өз бетімен орындау сияқты сабақтар бірте-бірте мағынаға ие болып келеді, себебі оқушыға өздігінен оқылып жатқан материалды талдауға тура келеді. Нәтижесінде ойлау неғұрлым белсенді, өзідік және шығармашылық сипат алады.Ойлау қызметі құбылыстың себебін түсіндіруге деген өсіп келе жатқан тенденциямен , жекелеген жағдайлардың растығын немесе жалғандығын дәлелдеумен, аргуметте білумен, терең қорытындылар жасаумен, оқылып жатқанды жүйемен байланыстырудың, неғұрлым жоғары жалпылаулар және абстракциялаумен сипатталады. Ойлаудың критикалық дамуы. Осының бәрі теориялық ойлаудың қалыптасуына және қоғам дамуы мен табиғат заңдарын, қоршаған әлемнің жалпы заңдарын тануға деген қабілетінің алғы шарты болып табылады.

Ойлаудың дамуымен оқушылардың сөйлеу мәдениеті өсіп келеді, өз ойларын дұрыс жеткізе білуі қалыптасады, сөйлеу құрылымы күрделенеді, сөздік қоры байытылады.

Оқытудың аяқ кезінде жоғары сынып оқушысы өздігінен ойлаудың іскерлігін меңгеруі керек,өздігінен ойлау жұмысының техникасы мен  әдістемесін, өздігінен білім алу немесе өздігінен оқудың іскерлігін меңгеру қажет. Қоғамдық жүріс-тұрыстың тәжірибесін бірте-бірте игеру кейін моральды даму, ғылымдардың негіздерін зерделеу, теориялық ойлаудың қалыптасу нәтежесі секілді жоғары сынып оқушыларында әлемдік тану қалыптаса бастайды.

Әлеуметтік және ғылыми-техникалық жағдайларда «профориентация» әлеуметтік дамудың негізгі объектісі болып саналады. Ол жүйелік, комплекстік мінезден құралып, барлық қоғам өмірінде дамиды. Ол мамандықты таңдау жолында үлкен роль атқарады. Выготский Л.С., Леонтьев А.Н., Петровский А.В., Рубинштейн С.А. психологтардың айтуы бойынша азаматтың «личность» дамуы шығармашылықтарда үлкен табыс алады, яғни шығармашылық элементтерге толы адамдардың жұмыс істеу ынтасын қалыптастырады. Барлық шығармашылықтардың, еңбектердің дамуы азаматтылықтың дамуын қалыптастырады. Адамның еңбекке деген көзқарасы үш фактордан құралады: 1) әлеуметтік-экономикалық; 2) техникалық немесе функционалдық; 3) психо-педагогикалық. Белгілі кәсіпке сай мамандықты таңдауда бағалы ориентация көрінеді. Бағалы ориентация - әлеуметтік және индивидуалдық белсенділіктің күрделі білімі.

Кәсіби бағыттың жүргізу процесі екі процестерді байқалады, ол объект пен субъектінің арақатынасын қарастырады. Мұндағы объект – мектеп оқушысы, субъект - әлеуметтік институттар. Жүргізу жүйесі – мамандықты таңдайтын қатысушылар, жүргізілетін -әлеуметтік институттар.

Кәсіби бағыттың негізгі жүргізу принциптері – нақтылық (ғылыми жұмыстарды даярлағанда информация жүргізіледі), оптималдық және эффектілік (экономикалық, әлеуметтік, моральдық жағдайларда қалыптасады), кері байланысты (белгілі бір мәселелерді жүргізуде салыстырылатын байқау), жүйелік (жүйелі түрде объекті мен субъектінің арасын қарау), комплекстік бақылау, иерархистік (бірнеше сатылы жүйеде болады, ол мынадай элементтерге бөлінеді: алдыңғысы соңғысын бақылайды), интеграция (оқушының эмоциялық сферасы), ғылыми, территория-салалы (мемлекеттің бақылауымен жүргізіледі).

Кәсіби бағыттың функциялары:

Әлеуметтік функция – оқушылардың нормасы, бағалы заттары. Экономикалық фнукция – еңбек ресурстары. Психо-педагогикалық – ынтасын бағалау. Медико-физиологиялық функциясы – денсаулығын қарау.

«Азамат» деген терминді есеймеген бала үшін қолданылмайды, себебі терминді есеймеген бала үшінқолдануға болмайды. Сондықтан осы ұғымды жас өспірімдердің ішінен тек жеткіншектер мен ересектерге ғана қолданып отырмыз. 

«Азамат» деген терминнің психология ғылымындағы өзіндік сипаты ерекше мағынада айтылады. Мысалы, психикасы жағынан мүгедектерді не өз беттілігі жоқ жағымпаз дамды психологтар «личность» деген ұғымға жатқызбайды, сондықтан осы ұғымның баламасы «азамат» деп алып, осы мағынаға өзбеттілігі бар, біреудің нұсқауынсыз өздігінен шешімге келетін адамды жатқызамыз.

Азамат дегеніміз қоғам қатынасының жемісі. Осылай деп анықтамм беру азамат қасиеттері баланың есею өміріндегі әлеуметтік қатынастың жемісі.

Азаматтық – адамның ынтасынан, еркіндігінен, мінезінен байқалады. Кәсіптік азамат – бұл субъект, ол мынадай мәселелерді өздігінен қарастырады: қандай мамандықты таңда қажет, өзі кім екенін, өзі неге жарамды, одан қоғам не күтетінін.

Мектепте кәсіби бағыттың субъектісінің ролін барлық педагогтар атқарады, олар: мектеп директоры, оқу жұмысының меңгерушісі, класстан (мектептен) тыс организаторлар, пән мұғалімдері, сынып мұғалімдері, секция организаторлары, дәрігер т.б. Кәсіби бағыттың жүргізудің объектісі І-ХІ сынып оқушылары. Мектепте кәсіби бағыт мынадай компетенттерден байқаладф: кәсіптік даму, оқушылардың ынтасы, кәсіптік консультация, кәсіби адаптация. Осы жүйеліктер өзіндік міндет атқарады. Мысалы, егер оқушы  мамандық таңдауда қиналса (денсаулықтық немесе психо-физиологиялық жағдайларда), ол квалификацияландырылған көмек алады, оны «кәсіби бағыт» орталығынан алады. Мұнда қажетті кәсіби консультациялар өткізіледі. Кәсіби бағыттық мәселелерге байланысты мектеп оқушыларының ата-анасымен де жұмыс атқарылады. Кәсіби бағыттың мақсатына мектепте арнайы консультациялар өткізіледі, олар: әңгімелесу, лекциялар, диспуттар, конференциялар.

Жоғарғы сынып оқушылары өздігінен өмір сүру жолында тұр. Божович Л.С. айтқандай осы мәселе жаңа әлеуметтік жағдайлардың  дамуына ықпал етеді.

Жоғарғы сынып оқушыларында өзіндік тану қалыптасып, өмірлік жолын таңдау ең бірінші мәселе болып саналады. Мамандықты таңдау оқушылардың психологиялық орталық дамуы болып саналады. Божовичтің айтуы бойынша жоғарғы немесе оқушылары «келешекте дұрыс қарайтын адамдар». Жоғарғы сынып оқушылары жасөспірімдерге қарағанда келешекке мүлдем басқаша қарайды, мысалы, «Білім алсаң ғана дұрыс адам баласы боласың».

Жоғары сынып оқушыларының кәсіп таңдауы.

Өзіндік еңбек өміріне көшу келешегі әсерімен жоғары сынып оқушылары үшін жастарына тән болашаққа бағыттылық қалыптасады.Жоғары сынып жасы – бұл өзінің еңбектік жолын күрделі іздеудің, өзінің болашақ кәсібін белгілеу ұмтылысы пайда болғандағы өзін өмірлі еңбектік анықтаудың шағы. Әдеттегідей, жасөспірім өзінің болашақ мамандығы туралы көп ойланбайды. Әрине өзінің кәсібін бесінші сынып оқушысы да айта алады, бірақ ол жиі өзгеретін кәсіп туралы қиял. Жоғары сынып оқушысының олардан ерекшеілігі өзінің таңдауын дәлелдеп кәсіпті ойланып таңдайды. Олардың көбі өздерінің жеке физикалық және психикалық өзгешеліктерін белгілі кәсіп адамына қойылатын талаптармен (бірақ олар бұл талаптар туралы өте аз құлақтандырылса) сәйкестендіруге тырысады. Нәтижесінде жоғары сынып оқушылары, әсіресе оныншы сынып оқушылары, өздерінің мүмкіндіктері мен қызығушылықтарын ескеріп, нақты кәсіптерін атап, практикалық іске дайын болады. Кәсіптер түрі мыңдаған, бірақ жанама таңдалған ғана, берілген еңбек түріне бейімділігі үйлескенде, оның қоғамдық мәнінің құндылығы және оған қабілеті жағары. Жоғарғы сынып оқушыларының мамандықты  тез таңдау ерекшеліктері бар. Зерттеу бойынша, жоғарғы сынып оқушыларында мамандықты таңдау нақты, елеулі түрде өтеді, бірақ сенбеушілік те болуы мүмкін. Ол бірнеше мамандықтар бір уақытта ұнаған кезде байқалады. Мамандықты таңдауда басқа адамдардың пікірлері де әсер етеді: оқушы өзі бір мамандықты, әке-шешесі екінші бір мамандықты, достары үшінші бір мамандықты көздейді. Жоғары сынып оқушыларында мамандықты таңдау уайымды мәселе болып саналады, сондықтан олар өз қатарластары мен үлкендермен ақылдасып, сөз бөлісіп отырады. Сол сияқты мамандықты таңдауда жоғарғы сынып оқушылары мамандығына сай пән тақырыптарына көп көңіл бөледі.

Жоғарғы сынып жастары – физикалық дамудың басты жолы. Физикалық даму ол мамандықты таңдауда елеулі орын алады (еңбекте, спортта – жақсы қылықтары).

Кәсіби мамандықты таңдауда мектеп оқушыларында жоспар өте үлкен роль атқарады, мұнда ай және апта бойынша нақты жұмыстар қарастырылады. Бұл жоспар, біріншіден, информацияға толы, екіншіден мақсат, шарттар бойынша анықталу қажет, үшіншіден нақты талду жасалған.

Сол сияқты кәсіби маман бағыттауда мектептерде белгілі бір кәсіпорындармен келісімге отырады. Мұнда оқушылар практиканы өтеді, топтық қатысушылық (сынып-бригада) жүргізіледі.

Бұл оқушылар көптеген мамандықты жақсы бағалайды. Белгілеп қояйық, оқу бітіре салысымен өздері мамандықты нақты таңдамайды.

Психологиялық зерттеулер бойынша көптеген оқушылар мамандықты таңдуда қателеседі, өздері қалаған мамандықты таңдамайды. 

Даму шарттары

Дамудың екі нұсқасы кездеседі. Біріншіден - бұл өзін өзі реттеудің жоғарғы деңгейі арқылы жақсы бақыланатын тез, секірмелі өзгерістер. Жоғарғы мектеп оқушылары өзінің өмірлік мақсаттарын ерте анықтап, оларға жетуге табандылық танытады. Алайда жоғары ырықтылық, өзіндік дисциплина кезінде оларда рефлексия мен эмоционалды сфера нашар дамиды. Тағы бір нұсқа - бұл өмір жолын ауыр іздеулермен байланысты. Бұндай балалар өзіне сенімсіз болып келеді және өзін түсінбейді. Рефлексияның жеткіліксіз дамуы, терең өзін өзі танудың болмауы бұнда үлкен ырықтылықпен өтелінбейді. Бұндай балалар импульсивті, өз қылықтары мен қатынастарындағы жоспарсыздық, жауапкершілігі жеткіліксіз болып келеді. Жиі кездері олар ата-аналарының құдылықтарын қабылдамайды.

Ерте жасөспірімдік шақта даму динамикасы бірқатар шарттарға тәуелді. Біріншіден - бұл өзін өзі анықтау процессіне елеулі әсер ететін маңызды адамдармен қарым-қатынасу ерекшеліктері. Жеткіншек жастан жасөспірімдік

Күні: 21.12.2023   сағат: 10:00

Қатысқаны: 38 

КҮН ТӘРТІБІНДЕ:

1. Семинардың ашылуы. Алғы сөз.
2. «Біз біргеміз» психологиялық тренинг. Бегдилова Толғанай Серикқызы «Жаңашаруа орта мектебі» КММ педагог-психологы.
3. Особенности формирования жизнестойкости и совладения с трудными жизненными и стрессовыми ситуациями несовершеннолетних в школьной среде. Старикова Оксана Алексеевна «Х.Бижанов атындағы орта мектебі» КММ педагог-психологы.
4. Ата-аналарды қолдау бойынша психологиялық-педагогикалық ағарту жұмыстары. Сунурова Гульназ «Малыбай орта мектебі» КММ педагог-психологы.
5. Оқушылардың іс-қимыл әрекетімен бірізділікті, тепе-теңдікті сақтауға және ұсақ моторикасын дамыту арқылы есте сақтау қабілеттерімен сөйлеу тілін қалыптастыру. Курманжанова Гулзира Улдахановна «Жаңашаруа орта мектебі» КММ арнайы маман.
6. Концерттік бағдарлама.
7. Семинарды қорытындылау. Лоторея. Кері байланыс.

ТЫҢДАЛДЫ

    1.Семинардың ашылу салтанатында сөз Алматы облысы білім бөлімінің әдістемелік кабинетінің әдіскері Таубаева Ақтолқын Қазизқызына берілді;

Еңбекшіқазақ ауданы білім бөлімінің әдістемелік кабинетінің әдіскері Мукашева Айгерім Ынтымаққызына берілді: Жаңашаруа орта мектебінің директоры Азнабакиева Алия Адилбековна жылы лебізін білдіріп, сәттілік тіледі.

    2.«Жаңашаруа орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің педагог-психологі Бегдилова Толғанай сөз кезегін алды. Психикалық денсаулықтың психологиялық аспектісі баланың ішкі дүниесіне, яғни оның өзіне, өз күшіне сенімділігі немесе сенімсіздігіне, өз қабілеттерін түсінуіне, адамдарға, қоршаған дүниеге, қоғамдағы оқиғаларға, өмірге қатынасына зейін салуды талап етеді. Психологиялық тренингтерді жаттығулар жүйесі арқылы жеке тұлғаның психологиялық денсаулығына, өзін-өзі тану үрдісіне және қарым-қатынас жасау позициясына оңды психологиялық әсер ететін әдістерді қолданамыз.

    Емтихан, тест алдында оқушылар қатты уайымдайды, мазасызданады, өздеріне деген сенімдерін жоғалтып жатады. Бұл тренинг оқушылардың өзара қарым-қатынасындағы жарасымды мінез-ерекшеліктерін қалыптастыру, өздеріне деген сенімділіктерін арттыру, өз мүмкіндіктерін анықтап, сенімді мінез-құлықтарын қалыптастыру мақсатын көздейді. 

    Тренингтің мақсаты: 

   Жеке тұлғаның рухани өсуіне психологиялық педагогикалық жағдай жасай отырып, өз ортасында және өзіне-өзі сенімді, жауапкершілікті қасиетті сіңірген тұлға ретінде қалыптастыру. 

    Міндеттері: 

   -Тренингті өткізу тәсілін шеберлікпен ұйымдастыру;

  - Өз мінез-құлқының реакциясын, ерекшелігін, қатынасын, қажеттілігін түсіндіру;

  - Өз мінезін біле отырып, оның алдағы ықтималды әрекеттері мен қылықтарына  тиісті түзетулер енгізу;

  - Адамгершілікке, өзара силастыққа және өзін-өзі тануға тәрбиелеу.

  - Көңіл-күйді көтеру, сезім мен эмоцияны реттеу.

Тренингтің ережесі:
 1. Ашық қарым-қатынас; 
 2. Көтеріңкі көңіл-күй; 
 3. Бір-бірін тыңдау; 
 4. Қазір және осында.

    Көрнекті педагог В.А Сухомлинский ойын баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін оятады дей келіп, былай деп жазды: «Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы жоқ және олай болуы мүмкін де емес. Ойын дүниеге ашылған үлкен жарық терезе іспеттес, ол арқылы баланың рухани байлығы жасампаз өмірмен ұштасып, айналасындағы дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз – ұшқын, білуге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты» - деген екен. Осы сөздерді негізге ала отырып бір ойын ойнап жіберсек.

«Кім жылдам» ойыны

    Мақсаты: Қатысушылардың зеректік қабілетін дамытып, ой-өрісін кеңейту, өз мүмкіндігін дұрыс пайдалана алатын зейінді тұлғаны тәрбиелеу.

    Барысы: Ортаға 10 қатысушы шығарып, екі топқа бөлеміз. Әр топ қатысушысы кезекпен ортада берілген тапсырманы орындауы тиіс. Қай топ бірінші болып бітеді, сол топ жеңімпаз атанады. Тапсырмалар: 1-қатысушы ортада берілген стақандарды бір қолмен ғана жинап шығады; 2-қатысушы жиналған стақандардың ішінен соңғы стақанға жеткенше орындарын ауыстырады; 3-қатысушы стақандардан пирамида құрастырады; 4-қатысушы пирамиданы бір қолмен жинайды; 5-қатысушы стақанды алдында берілген бөтелкеге партаның ұшына қойып лақтыру арқылы кигізуі тиіс. 

     Ойынға қатысушылардан өз ойларын сұрау: Ойын несімен қызықты өтті? Ойын барысында не сезіндіңіз? Берілген мүмкіндіктерді дұрыс пайдалана алдым деп ойлайсызба?

«Нысананы дәл табу» ойыны

Мақсаты: Қарым-қатынастың тәсілдерін меңгеру, тыңдай білу іскерлігін жетілдіру. Ақпаратты дәлме-дәл жеткізу дағдысын дамыту. 

    Барысы: Ортаға қатысушылар шақырылады. Бір қатысушы жүргізуші, қалғандары орындаушылар. Ортаға бөтелке қойылады. Қаламды жіпке байлап, әр жіптің ұшы орындаушыларға беріледі. Орындаушылар дөңгелене шеңбер құрып, артқарап жүргізушінің нұсқауымен ортадағы қаламды бөтелкеге дәл кигізулері керек. 

    Жаттығу барысы ұнады ма? Жаттығу қиын болды ма? Алға қойған мақсаттарыңызға жете алдыңыздарма? Жүргізуші ретінде ең қиыны не болды? 

       РЕФЛЕКСИЯ: Флешмоб билетті.

    3.Старикова Оксана Алексеевна «Х.Бижанов атындағы орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің педагог-психологы «Особенности формирования жизнестойкости и совладения с трудными жизненными и стрессовыми ситуациями несовершеннолетних в школьной среде» тақырыбында жұмыс тәжірибесімен бөлісті.

    4.«Малыбай  орта   мектебі » коммуналдық   мемлекеттік  мекемесінің педагог-психологі Сонурова Гульназ Шярдиновна сөз алды:

 «Ата-аналарды қолдау бойынша  психологиялық-педагогикалық ағарту жұмыстары» «Әкелер клубі » тұралы сөз бастады.

Әкелер кеңесінің ережесі

1.    Жалпы ережелер

1.1. Мектеп Әкелер кеңесінің ережесі ҚР «Білім беру» Заңы, ҚР «Бала құқығы» Заңы, ҚР «Жасөспірімдер арасында құқық бұзушылықтың алдын алу» Заңдарын негізге ала отырып жасалды.

1.2. Әкелер кеңесі қызметі Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативті-құқықтық актілерімен іске асады.

1.3. Әкелер кеңесі мектептің ата-аналар жиналысының бөлімі болып табылады. 

2.    Мақсаты мен міндеттері

2.1. Әкелер кеңесін құрудың мақсаты отбасылық құндылықтарды сақтау, әкелердің бала тәрбиелеудегі жауапкершілігін арттыру, ата-аналардың жасөспірімдер арасында құқық бұзушылықтың алдын алу шараларын ұйымдастырудағы рөлін арттыру.

2.2. Өз қызметінде Әкелер кеңесі келесі міндеттерді шешеді:

2.2.1. Тәрбие процесін ұйымдастыруда және басқаруда мектепке көмек көрсету.

2.2.2. Отбасылық тәрбиенің жақсы жақтарын насихаттау

2.2.3. Өскелең ұрпақты тәрбиелеуде және білім беру мекемелерінде балалардың қауіпсіздігін сақтау шараларын ұйымдастыру.

3.    Әкелер кеңесінің құзіреті

3.1 Әкелер кеңесі құзіретіне кіреді:

-         оқушылармен жүргізілетін тәрбие жұмыстарында қоғамдық бақылауды ұйымдастыру;

-         өмірлік қиын жағдайға тап болған ата-аналармен, оқушылармен қоғамға жат әрекеттер мен құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында түсініктеме жүргізу;

-         педагог қызметкерлерге ішімдікке, темекі тартуға, қоғамға қарсы жат мінез құлықтар көрсетудің алдын алу шараларын ұйымдастыруда көмек көрсету;

-         кеңеске жергілікті басқару мекемесінен, қоғамдық ұйымдардан өкіл, жеке кәсіпкерлерді, бұқаралық ақпарат қызметкерлерін шақыру. 

 «Әке бағыт –бағдар беруші» атты жаттығу  ойнатылды.   Жаттығуға 10 қатысушы шықты , алдында тұрған 9 қатысушының көзі байлаулы болады. Артындағы 1 қатысушы көзі ашық   бағыт беріп , 9 қатысушыны деген жеріне   қауіп-қатерсіз жеткізуі керек. 

«Өз балаңызды  танисызба ?» сұрақтар көбелектерге  жазылған, қолшатырға  байланған, сол сұрақтарды алып , жауап береді. Сөзінің  соңында барлық  қатысушыларға «Жақсы  адамдарым» әнін караоке айтқызды. 

    5. Оқушылардың іс-қимыл әрекетімен бірізділікті, тепе-теңдікті сақтауға және ұсақ моторикасын дамыту арқылы есте сақтау қабілеттерімен сөйлеу тілін қалыптастыру мақсатында  Курманжанова Гулзира Улдахановна «Жаңашаруа орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің арнайы маманы оқушылармен қолөнер жұмысын көрсетіп, оқушылармен «Париж» биін көрсетті.

    6.«Жаңашаруа орта мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің оқушылары мен қызметкерлері концерттік бағдарлама көрсетті.

    7.Семинарды қорытындылау мақсатында сөз кезегі Таубаева Ақтолқын Қазизқызына берілді. Ақтолқын Қазизқызы жылы лебізін білдіріп, өзінің пікірін білдірді. «Жанұя» отбасын қолдау орталығының жұмысы жайлы кішігірім түсініктеме беріп кетті. Сөз соңында педагог-психологтарды мақтау қағаздарымен марапаттады. Старикова Оксана Алексеевнаға Мақтау қағазы мен медаль берілді. Оспан Аңсагүл Жансерікқызы облыстық алғыс хатпен марапатталды. Келесі сөз Мукашева Айгерім Ынтымаққызына берілді. Педагог психологтарға жылы лебізін білдіріп, аудандық мақтау қағаздарымен марапаттады. Бегдилова Толғанай Серикқызы, Бурабаева Гульмира Адилбаевна, Құрманжанова Гүлзира Улдахановна және Сонурова Гульназ Шярдиновна алғыс хатпен марапатталды. Манапбаева Альфия құрмет грамотасымен марапатталды. Жаңашаруа орта мектебінің ұйымдастыруымен психологтардың көңіл күйлерін көтеру мақсатында  лоторея ойнатылды. Сөз соңында Халима апай кері байланыс берді: «Психологтарды алда келе жатқан мерекелерімен құттықтай отырып творчестволық табыс тілеймін және де сөз кезегі берілген соң ұсыныс айта кетсем. Таубаева Ақтолқын Қазизқызы және Мукашева Айгерім Ынтымаққызы бізге АРТ терапия және Маккарта бойынша курстар керек» - деп жылы лебізін айтып пікірін аяқтады. 

Қорытынды: Жеке тұлғаның рухани өсуіне психологиялық педагогикалық жағдай жасай отырып, өз ортасында және өзіне-өзі сенімді, жауапкершілікті қасиетті сіңірген тұлға ретінде қалыптастыру мақсаты орындалды. Педагог-психологтар маңызды ақпараттар алып мерекелік көңіл-күймен тарқасты.

АТА-АНАЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ

БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ

1. КІРІСПЕ

    Кез-келген елдегі жағдайдың шынайы өлшемі – балаларға қаншалықты қамқорлық жасалуы, олардың денсаулығы мен қорғалуы, материалдық әл-ауқаты, білімі және әлеуметтенуі. 2022 жылы Халықаралық балаларды қорғау күніне орайластырылған сөзінде Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Ж.Тоқаев мемлекеттік саясаттың балалық шақты қолдауды басты назарда ұстайтынын атап өтті: «... әлемде балалардың бақыты мен күлкісінен маңызды ештеңе жоқ. Өскелең ұрпақтың жан-жақты дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау әрқашан біздің мемлекетіміздің басты міндеттерінің бірі болды» 

     Қазіргі уақытта кез-келген мемлекеттің даму деңгейінің негізгі көрсеткіші ретінде анықталған адамның әл-ауқаты, біздің республикамыздың ұлттық білім беру жүйесін дамытудың стратегиялық бағдарына айналды [Қазақстан Республикасының Президенті, 2022].

    Адамның әл-ауқаты қоғам мен мемлекет дамуының әмбебап индикаторы ретінде әртүрлі аспектілерде қарастырылады. Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымы денсаулықты адамның физикалық, психологиялық және әлеуметтік әл-ауқатының жағдайы ретінде сипаттайды [Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымының Жарғысы (Конституциясы), 2005].

    Әл-ауқатұғымы білім беру сапасымен қамтамасыз етілген танымдық аспектіні де қамтиды. 2015 жылы оқушылардың қабілетін бағалау жөніндегі халықаралық PISA бағдарламасы аясында жүргізілген ауқымды зерттеуде оқушылар әл-ауқатының негізгі объективті және субъективті көрсеткіштері анықталды: физикалық денсаулық, білім деңгейі мен дағдылары, оқушылардың өздері және олардың өмірі туралы ойлары, мектеп ортасының әл-ауқаты, сондай-ақ оқушының мектептен тыс әл-ауқаты (мектептен тыс орта) [OECD, 2018].

    ЮНИСЕФ тұжырымдамасына сәйкес «балалардың әл-ауқаты» ұғымы бірқатар көрсеткіштерді көрсетеді: материалдық әл-ауқат; денсаулық жағдайы және қауіпсіздік; білім беру; отбасындағы және құрдастарымен қарым-қатынас; тәуелді мінез-құлық факторлары; балалар мен жасөспірімдер әл-ауқатын субъективті қабылдау [UNICEF, 2007].

    Қазақстанда балалардың хал-ахуал индексі сияқты ұлттық мониторингтік механизімін енгізу балалардың денсаулығы мен қорғалуының жай-күйі, олардың материалдық әл-ауқаты, білімі мен әлеуметтенуі туралы мемлекеттің қамқорлығының көрінісі болып табылады.

    Бала хал-ахуалының индексі өскелең ұрпақтың ең өткір мәселелерін анықтау және шешу, балаларды қорғау саласындағы ведомствоаралық үйлестіруді күшейту үшін қажет. Кедейшілік пен азғындық балалардың денсаулығын, олардың танымдық қабілеттерінің дамуын, мектептегі үлгерімін, өмірлік ұмтылыстарын, өзін-өзі бағалауын, құрдастарымен және отбасымен қарым-қатынасын нашарлатады, тәуелді мінез-құлық факторларын анықтайды, баланың болашағына көлеңке түсіреді.

Психологтар мен мұғалімдер өскелең ұрпақтың инфантилизм сияқты ерекшеліктерін; эмоционалды байланыстардың болмауы және ақпараттың көптігі салдарынан жүйке жүйесі дамуындағы бұзылуларды; назардың жетіспеушілігі мен гиперактивтілікті аса алаңдаушылықпен атайды. Өз-өзіне қол жұмсауға әкелетін балалардың психоэмоционалды жағдайының бұзылуы; балаларға қатысты қылмыстар, физикалық және психологиялық зорлық-зомбылық (қорқыту, кибербуллинг және т.б.); балалар қылмысы; электрондық кеңістіктің теріс әсері (интернет, әлеуметтік желілер) [Мацкевич, 2021].

    Бүкіл әлемде ара-тұра орын алатын мазасыздыққа жауап ретінде қазіргі балаларға кез-келген стресстік жағдайда эмпатия, эмоционалды интеллект, есте сақтау     қабілеті, сыни тұрғыдан ойлауы аса қажет.

Баланың әл-ауқатының басты факторы тәрбиеленіп жатқан отбасының әл-ауқаты болып табылады. Осыған орай бүгінгі таңда әрбір қазақстандық отбасына өмір сүру сапасын арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау туралы мәселе күн тәртібіне орынды қойылды.

   Отбасы – бұл адамның бүкіл өмірлік циклімен бірге жүретін маңызды топ қана емес, сонымен бірге қоғам мен мемлекеттің тұрақты және орнықты дамуының негізі. Материалдық әл-ауқат қана емес, сонымен қатар адамның жеке бақыты көбінесе отбасындағы өмір сүру жағдайларына байланысты болмақ. Оның әл-ауқаты ұрпақтар арасындағы және отбасындағы қарым-қатынас мәдениетіне тікелей байланысты, демек, бұл - қоғам мен жалпы мемлекеттің әл-ауқаты [Томас, 2017].

Отбасы бала тәрбиесінің басты факторы ретінде өскелең ұрпаққа толыққанды өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етуге арналған. Әр бала бақыт, махаббат пен түсіністік атмосферасында өсуі керек. Күрделі заманауи әлемде адамның өміршеңдігі әл-ауқаттың субъективті қабылдауына байланысты. Егер бала отбасында сүйіспеншілік пен қолдау көрмесе, онда ол эмоционалды күйзеліске ұшырайды, бұл агрессия, тежелу, қорқыныш, оқшаулану түрінде көрінеді. Зерттеушілердің пікірінше, бұл адам есейгенге дейін бірге жүреді. Егер, керісінше, ата-аналар баласына сүйіспеншілік пен қолдау көрсетсе, онда ол эмоционалды жайлылық күйіне ие болып: сенімділік пен белсенділік; өзін-өзі бағалау мен бақылау; жетістікке ұмтылу сияқты құзіреттіліктерді меңгереді.Зерттеушілер ата-аналарды баланың дамуы мен тәрбиесінің негізгі көзі ретінде қарастырады, олар балаға мектепте, ортаға бейімделуге, өз өмірін өз бетінше басқаруға қажетті дағдыларды игеруде маңызды рөл атқарады [Shepard, 1995].

    Қазақстандық отбасылардың көпшілігінің балаларды толыққанды тәрбиелеу мен дамыту, олардыңәл-ауқатын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдайлар жасаудағы мүмкіндіктері қандай? Өкінішке орай, зерттеулер қазақстандық қоғамда отбасы институттарының әлсіреп, ғасырлар бойы қалыптасқан отбасылық құндылықтар мен дәстүрлердің жоғалып  бара жатқанын анықтап отыр. Дәстүрлі білім беру тәжірибесі әрдайым қоршаған әлемнің келбетін өзгертетін терең, сапалы өзгерістерге сәйкес келе бермейді.   

    Адамдардың әлеуметтік жіктелуі күшейе түсті. Көптеген отбасылар үшін кедейліктен шығу қиынға айналды, өйткені табысы төмен және мүмкіндігі шектеулі отбасылардың балалары жақсы білім алуда, денсаулығын жақсартуда, жоғары жалақы алатын жұмысқа қол жеткізуде және т.б. әртүрлі қиындықтарға тап болады. Қазіргі ата-аналардың едәуір бөлігі, ең алдымен, өмір сүру, ақша табу мәселесімен айналысып, балаларымен араласуға жеткілікті уақыт бөлмейді, балалар ата-анамен ара-қатынастың жоғалуына байланысты өздерін жалғыз және психологиялық тұрғыдан дәрменсіз сезініп, кейде аға буындардан да жатсынатыны байқалады.

Мамандар қазіргі отбасылардың көпшілігі қолайсыз психологиялық климатпен, қарым-қатынастың тұрақсыз түрімен, отбасылық мақсаттардың бағдарсыздығымен, өмірдің мәнін прагматикалық парадигмаға дейін төмендетумен сипатталады деп алаңдайды. Қолайсыз отбасылардың үлес салмағы өсуде. Отбасының қолайсыздық критерийлеріне мыналар жатады: асоциалды өмір салты; балалар мен ата-аналар арасындағы қатынастардың бұзылуы (қақтығыстар, зорлық-зомбылық, иеліктен шығару, немқұрайлылық және т.б.); ата-ана міндеттерін толық орындамау (баланы бетімен жіберу, қалыпты даму үшін қарапайым жағдайлардың болмауы, баланың мектепте бармауы және т.б.).

    Қазақстандық отбасыларға балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету мәселелерінде қалай көмектесуге болады? Мемлекет қабылдаған маңызды әлеуметтік-экономикалық шаралардан басқа, ата-аналардың балаларды тәрбиелеу мен тәрбиелеуге қатысуын арттыру, отбасы мен мектептің өзара байланысын жақсарту қажет. Бұл қатынастар көбінесе ресми немесе қарама-қайшылықты сипатта болады.

Балалардың әл-ауқатын қамтамасыз етуде отбасы мен мектептің өзара әрекеттесуінің тиімді жолдарын анықтау ата-аналардың білімге қатысуын кеңейтудің заманауи тұжырымдамаларына көмектеседі. Ең танымал модель Д.Эпштейн [Epstein, 2007], оның ішінде мектепті, отбасын және жергілікті қоғамдастықты біріктіруге ықпал ететін іс-әрекеттің алты түрі бар. Эпштейн балалардың білім алуына ата-аналардың қатысуының 6 деңгейін (түрлерін) анықтады:

1. Тәрбие (отбасыларға білім беру іс-әрекетінде балаларға көмектесетін қолайлы жағдайлар жасауға көмектесу).

2. Коммуникациялар (оқу бағдарламасы мен оқушының үлгерімі мәселелері бойынша үй мен мектеп арасындағы тиімді коммуникацияларды әзірлеу).

3. Волонтерлік (ата-аналарды мектептің волонтерлік қызметіне тарту және олардың тарапынан көмек пен қолдауды ұйымдастыру).

4. Үйде оқыту (отбасыларға балаға үй тапсырмасы мен икемділікті дамытуға қалай көмектесуге болатындығы туралы ақпарат беру).

5. Шешім қабылдау (ата-аналарды мектеп деңгейінде шешім қабылдау процесіне тарту, ата-аналар арасында көшбасшылар мен балалар өкілдерін дамыту).

6.Жергілікті қоғамдастықпен ынтымақтастық (мектеп бағдарламаларын, отбасылық тәжірибелерді, оқушыларды дамыту мен оқытуды нығайту үшін жергілікті қоғамдастықтың ресурстары мен қызметтерін анықтау және біріктіру).

Адамның үйлесімді дамуы ұлттық институтының мамандары жоғарыда аталған жағымсыз тенденцияларды еңсеруге қазақстандық қоғамда позитивті ата-ана әдістерін дамыту көмектеседі деген қорытындыға келді: рефлексия; ата-аналардың балалар мен қарым-қатынасы қалыптасатын құндылықтар мен тәрбие үлгілерін таңдау жауапкершілігі; әрбір балаға физикалық, интеллектуалдық және әлеуметтік-эмоционалды даму жағынан қолайлы ортаны қамтамасыз етуге ұмтылу.

Бұл кездейсоқ оқиғаларға жол бермейтін ата-аналарға жүйелі психологиялық-педагогикалық білім беруді қажет етеді. Жаңа оқу жылынан бастап әрбір жалпы орта білім беру ұйымының базасында ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығы (бұдан әрі – Орталық) жұмыс істейтін болады. Орталық ата-аналар қоғамдастығының өкілдерін, отбасылық және қоғамдық тәрбие байланысына мүдделі әкімшілік және педагогикалық қызметкерлерді біріктіреді.

Орталықтың қызметі позитивті ата-ана мәдениетін арттыру арқылы балалардың қауіпсіздігін, денсаулығын және психологиялық әл-ауқатын қамтамасыз етуге арналған. 

    Позитивті ата-ана мәдениетінің мәні – баланың терең түсінігінде, оның қажеттіліктерін, сұраныстарын, мінез-құлқын, жеке тұлғаның толыққанды дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауда. Позитивті ата-ана – бұл мейірімді қарым-қатынасқа, қолдауға, баланың жеке басының күшті жақтарына, балалар мен ата-аналардың өзара ынтымақтастығын назарда ұстайтын тұлға.

Орталықтың қызметі балаларды тәрбиелеу және дамыту мәселелерінде ата-аналардың және балалардың басқа да заңды өкілдерінің құзыреттерін қалыптастыруға бағытталған. Орталықта ата-аналар интерактивті режимде балаларымен нақты позитивті қарым-қатынас жасауды, олардың психологиялық, эмоционалдық жағдайын түсінуді үйренеді, бұл балалар мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынастың бұзылуы сияқты күрделі мәселенің туындамауына көмектеседі.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау бағдарламаларының мазмұны ұлттық құндылықтарға, балалар әл-ауқатының теориялық негіздеріне сүйенеді, олардың жас ерекшеліктерін ескереді.

II. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА АТА-АНАЛАРДЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚОЛДАУ ОРТАЛЫҒЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫДАСТЫРУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

Ұйымдастырушылық-әдістемелік тәсілдері

    Әлеуметтік экономикалық жағдайлардың күрделілігіне қарамастан, отбасы балаларды әлеуметтендірудің негізгі институты болып қала береді. Ата-аналардың қазіргі әлеуметтік-экономикалық шындыққа қаншалық бейімделе алатынынан және позитивті ата-ана болу құзыретін қаншалық дамыта алатынынан біздің мемлекетіміздің балалары мен жастарының толыққанды дамуы мен жалпы әл-ауқаты қамтамасыз етілетін болады.

    Позитивті ата-ана мәдениетін дамыту республиканың білім беру ұйымдарының педагогтарымен өзара іс-қимылда жүзеге асырылуы мүмкін. Позитивті ата-ана мәдениетінің мәні – баланың терең түсінігінде, оның қажеттіліктерін, тілектерін, белгілі бір мінез-құлықтың себептерін, жеке тұлғаның толыққанды дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауда.

    Позитивті ата-ана – достық қарым-қатынасқа негізделген ата-ана стилі, бала мен ересек адамның қолдауы, өзара ынтымақтастығы. Мұндай тәсілдің нәтижесі – орталықтың мақсаттары мен міндеттерінде көрініс табатын біздің қоғамның басты байлығы ретінде балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету.

     Педагогикалық қолдау орталығының мақсаты:балалардың әл-ауқатын қамтамасыз етуде мемлекеттік орта білім беру ұйымдары мен ата-аналар арасындағы тиімді өзара іс-қимыл үшін жағдайларды қамтамасыз ету.

    Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының міндеттері:

1) балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін ата-аналардың педагогикалық мәдениетін, психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік құзыреттерін дамытуға бағытталған ата-аналарға жүйелі педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыру;

 2) білім беру ұйымы мен отбасы арасындағы балаларды тәрбиелеу мен дамытудағы өзара іс-қимылды нығайту;

3) отбасылық тәрбие процесінде балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету бойынша ата-аналардың уәждемесін арттыру.

    Бұл ретте баланың әл-ауқаты оның физикалық және психикалық денсаулығын қолдауға және жақсартуға, сапалы білім берумен, даму мүмкіндіктерімен, қауіпсіздігімен және басқа да жағдайлармен қамтамасыз етуге бағытталған факторлардың жиынтық әсері кезінде қалыптасқан жағдай ретінде қарастырылады.

Орталық қызметінің принциптері:

● Ұлттық мәдениет, құндылықтар мен дәстүрлердің сабақтастығы;

●Үдерістің гуманистік бағыттылығы;

● Ата-аналарға дифференциалды және жекелей қолдау көрсету;

● Заманауи ғылым мен тәжірибенің озық үлгілерін пайдалану;

● Әлеуметтік серіктестікке басымдық беру, ресурстық ұйымдар мен білікті сарапшыларды тарту.

Орталықтың қызметі балаларды тәрбиелеу және дамыту мәселелерінде ата-аналардың және балалардың басқа да заңды өкілдерінің құзыреттерін қалыптастыруға бағытталған.

    Бүгінгі таңда әр отбасына өз әлеуетін ашуға көмектесу, ата-аналардың алдында тұрған мәселелерді шешуге жәрдем беру маңызды. Бұл жағдайда келесі факторларды ескеру қажет:

1. Әр отбасының мықты жақтары мен маңызды практикалық дағдылары бар.

2. Ауызбіршілігі күшті отбасы  кез келген қиындыққа төзімді болады.

3. Тіпті қиын кезде де ата-аналардың көпшілігі балаларын жақсы көреді және оларға қамқорлық жасайды.

    Ата-аналарды педагогикалық қолдау Орталығының бағдарламалары балаларды тәрбиелеу және дамыту бойынша ата-аналық міндеттерді орындауды жеңілдетуге, ата-аналар мен балалардың нақты өмірде кездесетін мәселелерін шешуге ықпал етуге арналған. Тыңдаушыларына отбасының әлеуетін ашуға арналған идеялар мен құралдар, сондай-ақ балалармен табысты қарым-қатынас жасау, жеке тұлғаны дамыту үшін қолайлы орта құру тәсілдері ұсынылады.  

    Қатысушы ата-аналар балалардың мінез-құлқының қалай өзгертетінін біледі, баланың мінез-құлқындағы қажетті өзгерістерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін әдістерді үйренеді. Ата-аналар балаларымен қарым-қатынастың экологиялық таза тәсілдерін меңгереді, бір-бірін тыңдау және есту қабілетін дамытады, балалардың өздерін қауіпсіз сезінуіне көмектесетін шектеулерді қалай қою керектігін түсінеді, отбасындағы қарым-қатынасқа жаңа көзқараспен қарайды.     

    Орталықтың тақырыптарымен танысу бойынша болатын кездесулер және ата-аналардан алынатын сауалнама осы жылдың 15 қыркүйегіне дейінгі кезеңде әр түрлі жастағы: 1–4 сынып; 5–9 сынып; 10–11 сынып оқушыларының ата-аналары үшін жүргізіледі.

    Әр бағдарлама жылына сегіз сабақты қамтиды, олардың екеуі үшеуі мектептің өзіне қатысты мәселелер мен тақырыптар бойынша өткізілуі мүмкін.

Орталықтың сабақтары кестеге сәйкес, әр түрлі формаларды қолдана отырып, жеке өткізіледі.  Орталықтың қызметіне белсенді ата-аналарды, аға буын өкілдерін тарту көзделген.

Ата-аналар назар аударатын ұлттық құндылықтар

    Ұлттық құндылықтар мәдениет жүйесінде ерекше орын алады. Құндылық қатынастары адам қызметінің негізгі түрлеріне сәйкес келетіні белгілі. Сондықтан жекелеген ұлттық мәдениет шеңберінде өндіріс пен тұрмыс құндылықтары, саяси, эстетикалық, құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, этникалық, діни, адамгершілік-тәрбиелік құндылықтар ерекшеленеді. Ұлттың барлық құндылықтарында, соның ішінде материалдық құндылықтардың барлық түрлеріне енетін рухани бастама бар.

Ұлттық құндылықтардың жиынтығы материалдық объектілерді, рәміздерді, этникалық қауымдастық өмірлік маңызды деп таныған белгілерді де, психоэмоционалды сипаттағы құбылыстарды да қамтиды: тек осы этносқа тән темперамент үйлесімі мен қатынасы, ойлау түрі, дүниетанымы.

Ұлттық құндылықтар қажеттіліктердің, мүдделердің, көзқарастардың, құндылық бағдарларының, нанымдар мен идеалдардың, сенімнің, моральдың, осы халықтың өмірі ғасырлар бойы сақталған және оның мінезін анықтайтын ең қасиетті негіздердің жиынтығымен анықталады.

Бұл идеялық-дүниетанымдық стереотип ұлт өкіліне алдыңғы ұрпақтардан мұра болып, адам санасына «өте терең» еніп, осы халықтың сезімдері мен эмоцияларымен боялған.

Ұлттық құндылықтар халық шығармашылығында – эпоста, жырау шығармаларында, фольклорда, әйгілі шешендердің сөйлеген сөздерінде, сондай-ақ ойшылдар мен ағартушылардың шығармаларында айқын көрінеді. Осылайша, ұлттың идеалдары, сенімі, моральдық-адамгершілік негіздері бекітіліп, ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.

Ата-аналарға арналған сабақтардың мазмұнында:

• Ертегі, аңыз-әңгімелер, батырлар жырларынан үзінділер келтіру (Ер Төстік, Алтын сақа, Алдар көсенің, Қожанасырдың әңгімелері, т.б.)
• мақал-мәтелдер, әр түрлі жанрдағы халық әндері;
• Дала ділмарларының шешендік сөздерінен, жыраулардың шығармаларынан мысалдар;
• Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Ахмет Байтұрсынов және т. б. шығармаларынан үзінділер;
• Күні бүгінге дейін сақталып келген немесе өзгеріске ұшыраған салт-дәстүр, ғұрыптарды енгізу;
• материалдық мәдениеттің мысалдары (ұлттық тағамдар, киім-кешек, сәндік-қолданбалы өнер заттары, қазіргі уақыттағы ұлттық өнер туындылары). Осы материалдардың барлығы халықтың сан ғасырлық тәжірибесінде қалыптасқан адамгершілік тәрбиесінің негіздерін енгізуге мүмкіндік береді:
• ұрпақтар тізбегіндегі өз орнын білу (шежіре),
• аға буын тәжірибесі,
• негізгі адамгершілік ұғымдар,
• ерлер мен әйелдердің әлеуметтік рөлдерінің мәні (тарихи тұлғалардың мысалында),
• отбасындағы туыстық қатынастардың ерекшеліктері. 

Ұлттық құндылықтар – ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан халықтың өткені мен бүгінгі шындығын анықтайтын және өскелең ұрпақты тәрбиелеуде туындап отырған мәселелерге қатынасын айқындайтын құбылыс.

Ата-аналар үшін сабақтарды өткізудің әдістемелік тәсілдерінің ерекшеліктері

Ересектердің тән белгілері мен ерекшеліктерін ескере отырып, ата-аналарды педагогикалық қолдаудың мақсатына білім беруді ұйымдастыруға және білім беру процесін әдістемелік қамтамасыз етуге, оқыту әдістері мен формаларын таңдауға жүйелі көзқарас сақталған жағдайда қол жеткізіледі.

Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсетудің өзіне тән ерекшеліктері бар:

1. Тыңдаушылар белгілі бір өмірлік және кәсіби тәжірибесімен дүниетанымы қалыптасқан, бала тәрбиелеуде өзіндік тәсілдері бар ересектер.

2. Ересек аудитория оқуға ынталы – оның оқуға дайындығы баланы отбасында тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне және практикада қолдануға қажетті нақты білім алуына байланысты.

3. Оқытуды жоспарлау мен ұйымдастырудың ерекшелігі педагогикалық ағарту ғана емес, сонымен қатар оқытушылар құрамының әртүрлілігіне – мұғалімдерге, психологтарға, әртүрлі профильдегі сарапшыларға байланысты.

Ересектермен бірге оқытуды ұйымдастырған кезде мамандар андрагогиканың негізгі ережелерін ескеруге кеңес береді:

1) ересек адам – білім алушы (білім беруші емес) – оқу процесінде жетекші рөлге ие;

2) ересек адам қалыптасқан тұлға бола отырып, өзіне оқытудың нақты мақсаттарын қояды, дербестікке, өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі басқаруға, өзін-өзі бақылауға ұмтылады;

3) ересек адамның оқу процесінде пайдаланылуы тиіс кәсіби және өмірлік тәжірибесі, білімі, іскерлігі, дағдылары болады;

4) ересек адам білім мен дағдыларды оқыту кезінде алған білімдерін тезірек қолдануды іздейді;

5) оқыту процесі негізінен оны шектейтін немесе оған ықпал ететін уақытша, кеңістіктік, тұрмыстық, кәсіптік, әлеуметтік факторлармен айқындалады;

6) оқыту процесі білім алушы мен білім берушінің бірлескен қызметі түрінде ұйымдастырылады.

Әдетте, ересектер оқудың қажеттілігін және оны нақты нәтижелерге қол жеткізу үшін қолдану мүмкіндігін көрсе, оқығысы келеді. Сонымен қатар, ересектер оқуға белсенді қатысуға тырысады, оқу жағдайларына өздерінің тәжірибелері мен өмірлік құндылықтарын ендіреді, оқу жағдайын олардың мақсаттары мен міндеттерімен байланыстыруға тырысады.

Ересек адамның көптеген отбасылық және әлеуметтік міндеттері бар, сондықтан ол негізгі кәсіби қызметінен қол үзбей оқи алады. Ересектер жаңа білім мен дағдыларды әртүрлі жылдамдықпен игереді, сондықтан олармен жұмыс істеу кезінде оқытуды дараландыруға, өзін-өзі бағалауды және әр адамның өзін-өзі бағалауын арттыруға ерекше назар аудару қажет.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау процесінде мұғалімнің міндеті – тыңдаушылар өздерін оқу процесінің бірлескен авторлары болатындай етіп ұйымдастыру.

Ересектерді оқыту тыңдаушының алдында қосымша практикалық мүмкіндіктерді ашуға және интерактивті режимде жаңа дағдылар мен іскерлікті игеруге бағытталуы керек.

Оқыту интерактивтілігі және қажеттіліктерді алдын-ала бағалау, нақты тапсырмаларды орындау үшін қажетті дағдылар мен іскерліктерді қалыптастыруға, ересектерге оқытуды тиімді етіп мүмкіндік береді.

Оқытудың интерактивті әдістері

Оқу процесінде, ең алдымен, тыңдаушылар білім беру процесіне белсенді қатысатын, сәттілік жағдайын бастан кешіретін және сәйкесінше олардың мінез-құлқын ынталандыратын әдістерге назар аудару қажет. Осы талаптардың барлығына оқытудың интерактивті әдістері барынша жауап береді.

Интерактивті әдістертыңдаушылардың тек мұғаліммен ғана емес, сонымен бірге бір-бірімен де кең өзара әрекеттесуін, білім беру процесінде тыңдаушылардың белсенділігінің үстемдігін болжайды.

Оқытудың интерактивті әдістерін қолдануға негізделген білім беру процесі топтың барлық тыңдаушыларының осы процеске қатысуын ескере отырып ұйымдастырылады. Бірлескен қызмет дегеніміз әркім өзінің жеке үлесін қосады, жұмыс барысында білім, идеялар, іс-әрекет тәсілдерімен алмасады. Жеке, жұптық, топтық және ұжымдық жұмыс ұйымдастырылады, шығармашылық және жобалық қызметтің әртүрлі түрлері, рөлдік және іскерлік ойындар және т.б. қолданылады. Интерактивті әдістер өзара әрекеттесу принциптеріне, тыңдаушылардың белсенділігіне, топтық тәжірибеге, міндетті кері байланысқа негізделген. Білім беру қарым-қатынасы ортасы құрылады, ол ашықтықпен, қатысушылардың өзара әрекеттесуімен, олардың дәлелдерінің теңдігімен, бірлескен білімнің жинақталуымен, өзара бағалау мен талдау мүмкіндігімен сипатталады.

Мұғалімнің мақсаты оқудың ыңғайлы жағдайларын жасау, онда тыңдаушы өзінің жетістігін, интеллектуалдық қабілеттілігін сезінеді, бұл таным процесінің өзін нәтижелі етеді.

Интерактивті оқыту – бұл ең алдымен, ата-ана мен мұғалім және тыңдаушылар арасында өзара жүзеге асырылатын диалогтық оқыту.

Ата-ана тәрбиесінің интерактивті түрлерін қолдану міндеттері:

1) тыңдаушылардың талқыланатын тақырыпқа деген қызығушылығын ояту;

2) қаралатын материалды тиімді игеру, қойылған проблеманы шешудің жолдары мен нұсқаларын өз бетінше іздеу үшін жағдайлар жасау;

3) тыңдаушылар арасындағы өзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру;

4) тыңдаушының саналы құзыреттілік деңгейіне шығу.

Интерактивті оқытуда мұғалімнің рөлі процесті және оны жалпы ұйымдастыруды реттеу болып табылады: қажетті тапсырмаларды алдын-ала дайындау, топтарда талқылау үшін тақырып пен сұрақтарды тұжырымдау, кеңес беру, жоспарланған жоспардың орындалу уақыты мен тәртібін бақылау. Бұл ретте қатысушылар әлеуметтік тәжірибеге – өздеріне және басқа адамдарға жүгінеді, бір-бірімен қарым-қатынасқа түседі, қойылған міндеттерді бірлесіп шешеді, ортақ тіл табады.

Ата-ана тәрбиесі барысында келесі интерактивті формалар қолданылады:

● дөңгелек үстел (пікірталас, пікірсайыс)

● ми шабуылы(брейнсторм)

● іскерлік және рөлдік ойындар

● case-study (нақты жағдайларды талдау, ситуациялық талдау)

●шебер сабақ

● тренинг, тренингтік жаттығу.

Ата-аналарға білім беру процесінде қолдануға болатын интерактивті оқытудың көптеген әдістері мен формалары бар. Сонымен қатар, шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім сабақтың мақсатына байланысты жаңа әдістер мен тәсілдердідамыта алады, яғни білім беру процесін жетілдіру, модернизациялау процесіне белсенді қатысады.

Оқытудың интерактивті формаларына негізделген сабақты дайындау барысында мұғалімнің алдында белгілі бір тақырыпты зерттеу үшін оқытудың ең тиімді және қолайлы түрін таңдауда ғана емес, сонымен қатар мәселені шешу үшін бірнеше оқыту әдістерін біріктіруге мүмкіндік ашылатындығына назар аудару керек, бұл сөзсіз тақырыпты жақсы түсінуге ықпал етеді.

«Сабақ – дәріс емес, ынтымақтастық» жетекші идеясынан туындайтын интерактивті сабақта жұмыс істеу принциптері:

1. Барлық қатысушылар жасына, әлеуметтік мәртебесіне, тәжірибесіне, жұмыс орнына қарамастан тең.

2. Әрбір қатысушы кез келген мәселе бойынша өз пікірін айтуғақұқылы.

3. Жеке тұлғаны тікелей сынауға орын жоқ (тек идея сынға ұшырауы мүмкін).

4. Сабақта айтылғандардың бәрі іс-әрекетке арналған нұсқаулық емес, рефлексияға арналған ақпарат, өз жаңалықтарыңызды жасау мүмкіндігі.

Интерактивті сабақтың ерекшеліктері

Интерактивті сабақты өткізу кезінде бірқатар қажетті жағдайларға назар аудару ұсынылады. Сабақтың мақсаты, міндеттері мен күтілетін нәтижелері, қаралатын мәселелердің реттілігі, сабақты өткізудің әдістері, тәсілдері мен нысандары нақты айқындалуы тиіс; материалды беру логикасы түсіндіріледі; презентация, үлестірме материалдар дайындалады; техникалық жарақтандыру қамтамасыз етіледі.

Сабақ барысында өмірден алынған практикалық мысалдарды кеңінен қолдану, тыңдаушылардың жеке тәжірибесіне жүгіну маңызды.

Барлық сабақтар келесі құрылымға ие:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлігі

III. Қорытынды

Кіріспесабақтың тақырыбы мен мақсатын түсіндіруді, алдағы жұмысқа оң көзқарас қалыптастыруды қамтиды. Позитивті көңіл-күйді, жақсы тілек, әзіл түрінде жасауға болады. Бұл жердешығармашылық үшін кең өріс бар! Позитивті көзқарас сенімді қарым-қатынас орнатудың, мақсаттардың ортақтығын анықтаудың өте маңызды сәті екенін есте ұстаған жөн. Бұл кезеңде сіз топта жұмыс істеу ережелерін (егер сабақ бірінші болмаса) айта аласыз немесе еске түсіре аласыз. Мысалы:

● қатысушылардың пікірін құрметтеу;

● мейірімді болу;

● ұқыпты, жауапты болу;

● сөйлеушінің сөзін бөлмеңіз;

● өзара әрекеттесуге ашық болу;

● қызығушылық таныту;

● ережені ұстаныңыз;

● топта жұмыс істеу ережелерін сақтау.

Негізгі бөлім.Негізгі бөліктің ерекшеліктері интерактивті сабақтың таңдалған формасымен анықталады. Сонымен қатар, сабақты өткізудің кез келген нысаны проблеманы қоюды, қатысушылардың ұстанымдарын анықтауды, мәселені шешу жолдарын іздеуді, нәтижелерді жобалық, шығармашылық қызметте көрсетуді қамтиды. Негізгі бөлімге ата-аналарға тәрбие процесінде қажет болатын маңызды дағдыларды пысықтауды көздейтін әртүрлі жаттығулар, тапсырмалар кіреді. Бұл кезеңде пікірталас әдістері, кейс-стади, миға шабуыл және т.б. қолданылуы мүмкін.

Қорытындығақорытындылар (рефлексия), пайдалы ұсыныстар, сұрақтар мен жауаптар кіреді.

Рефлексия тыңдаушыларды эмоционалды аспектке, сабақ барысында сезінген сезімдерге шоғырландырудан басталады. Сабақты рефлексивті талдаудың екінші кезеңі – бағалау (қатысушылардың қолданылған әдістердің мазмұндық аспектісіне қатынасы, таңдалған тақырыптың өзектілігі және т.б.). Рефлексия мұғалімнің жалпы тұжырымдарымен аяқталады.

Рефлексия жүргізуге арналған сұрақтардың шамамен тізімі:

● Сізге не әсер етті?

● Сабақ барысында сізге не көмектесті және не кедергі болды?

● Сабақ барысында сізді таң қалдырған нәрсе болды ма?

● Шешім қабылдау процесінде сіз нені басшылыққа алдыңыз?

● Өз іс-әрекеттерін жасау кезінде топ мүшелерінің пікірі ескерілді ме?

● Сіз өзіңіздің және топтың әрекеттерін қалай бағалайсыз?

● Сабақ барысында қандай жаңалықтар аштыңыз?

Ата-ана тәрбиесі саласында интерактивті оқыту бір мезгілде бірнеше міндеттерді шешуге мүмкіндік береді, олардың ішіндегі ең маңыздысы тыңдаушылардың позитивті, жауапты ата-ана туралы түсініктерін дамыту, отбасында қарым-қатынастың маңызды дағдыларын қалыптастыру. 

Сонымен бірге тыңдаушылардың жеке басының дамуы да орын алуда. Олар коммуникативті дағдылар мен іскерліктерді игереді, эмоционалды интеллектті дамытады, әріптестерін, жақындарын, балаларын естуді, тыңдауды үйренеді, шығармашылық пен қиялды, белсенді өмірлік ұстанымды дамытады. Мұның бәрі өзін-өзі құрметтеуге, басқа адамның жеке басын құрметтеуге, ішкі әлеуетін ашуға ықпал етеді.

Ата-аналарды тәрбиелеудің белгіленген тәсілдері жоғары мотивацияны, білімнің беріктігін қамтамасыз етеді, шығармашылық пен қиялды, қарым-қатынасты, белсенді өмірлік ұстанымды, даралықтың құндылығын, өз ойын білдіру еркіндігін дамытады және белсенді әрекетке итермелейді.

Пайдалану бойынша практикалық ұсыныстар

оқытудың интерактивті әдістері

«Кейс-стади»әдісі(case-study)

«Кейс-стади»  әдісі– бұлпрактикалықжағдайларда, типтікмысалдардажәненақтыөмірдегіерекшежағдайлардаоқытудыңәдісі.

Кейс-стади – «ситуациялық оқыту» технологиясының негізгі әдісі. Ол тыңдаушыларға пікір алмасу, өз ұстанымдарын білдіру және нақты өмірде туындайтын практикалық мәселелердің шешімдерін іздеу дағдыларын игеру үшін объективті мүмкіндіктер жасайды.

Ситуациялық оқыту технологиясының мақсатыныңнегізгі назарыдайын білімді игеруге емес, оларды «оқытушы-тыңдаушы» жүйесіндегі субъект-субъектілік өзара әрекеттесу процесінде дербес өндіруге аударылады. Білімді игеру процесіндегі серіктестік (тең қарым-қатынас) осы оқыту технологиясының негізгі принциптерінің бірі болып табылады.

Кейс-стади қатысушыларының өз міндеттері бар. Тыңдаушылар үшін маңызды:

1) іс материалдарымен танысу, сабақ идеяларын түсіну;

2) алдыңғы қатарға шығатын мәселелерді бөліп көрсетіңіз және оларды қарастырыңыз;

3) ситуациялық модельді талқылау;

4) проблемалық жағдайды шешу бойынша өз сынамалы ұсыныстарын (алдын ала) қорытындыларын жазу;

5) пікірталасқа, сөз сөйлеуге белсенді қатысуға, өз біліміне, өз тәжірибесіне, өз сезімдеріне негізді түрде сүйену;

6) альтернативті көзқарастарды тыңдау және өз көзқарастарын дәлелдеу;

7) алынған білім мен дағдыларды отбасылық тәрбиеде қалай қолдануға болатындығы туралы ойлану.

Оқытушының функциялары:

1) субъектінің нақты өмірінде қалыптасқан нақты проблемалық жағдайдың моделін әзірлеу. Бұл модель оқу материалының кейсі(көлемі 2–3 беттен тұратын мәтін). Мәтінде қайшылық болуы керек (проблемалық жағдай, жанжал) –талқылау тақырыбы;

2) бүкіл оқу курсының құрылымындағы кейстің орнын, сондай-ақ оның оқу сабағының (немесе бірнеше сабақтың) құрылымындағы орнын айқындау;

3) тыңдаушылардың назарын ситуациялық тапсырманың маңызды аспектілеріне аударатын негізгі мәселелерді таңдау пікірінұйымдастыруға ықпал етеді, белсенді бірлескен қызметке итермелейді; 

4) тыңдаушыларды кейспен (берілген жағдаймен) жұмыс істеу мақсатымен, шарттарымен және қағидаларымен таныстыру;

5) аудиторияда тыңдаушыларға дәйекті түрде жауап беруге мүмкіндік беретін осындай пікірталас сұрақтарын қарау «біз немен айналысамыз?», «жеке элементтерді қалай біріктіруге болады?», «не істеу керек?», «бұл нені білдіреді?»;

6) пікірталастың негізгі бағытын қамтамасыз ету, ситуациялық жаттығудың жалпы мәнмәтінін қолдау, идеяларды дамытуға көмек көрсету, пайымдауға ынталандыру, талқылауды белгілі бір тұжырымдарға келтіру;

7) тыңдаушыларды (сабақ соңында) қорытындыларды талдауға және пікірсайыстың түйіндемесін жазуға тарту;

8) «ситуациялық оқытуда» тыңдаушының нақты рөлдерін ауыстыру үшін психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасау – оны объектіден осы процестің субъектісіне айналдыру;

9) тыңдаушылардың шығармашылық қызметін (талдау сессиясы кезінде) және олар қабылдаған шешімдерді талдау.

«Кейс-стади» әдісінің ерекшеліктері:

● шығармашылық топтардағы тыңдаушылардың топтық жұмысы;

● белгілі бір отбасында туындауы мүмкін нақты динамикалық жағдайды модельдеу;

● ситуациялық тапсырмада проблеманың немесе жанжалдың болуы (мәселе ойын шарттарымен немесе жағдайдың өзгеруімен немесе объектіні басқару қажет болған жағдайда объективті түрде туындауы мүмкін);

● жағдайда тәуелсіз, шаблондық емес шешімдерді қажет ететін проблеманың болуы;

● ойынға қатысушыларды нақты өмірде әрекет етуге итермелейтін мотивацияның болуы.

«Кейс-стадиді» пайдаланудың нәтижесі тек алынған білім ғана емес, сонымен қатар жауапты ата-ананың қалыптасқан дағдылары, жеке тұлғаның маңызды қасиеттері болып табылады.

Тренинг.Тренинг – әлеуметтік-психологиялық оқыту мен тұлғаны дамытудың интерактивті әдістерінің бірі. Тренингтер жүйеге шағын теориялық модульдермен біріктірілген (әрқайсысы 5–15 минут) әртүрлі жаттығулар мен ойындар жиынтығынан тұрады.

Тренинг даму және үйлестіру мақсатында жеке тұлғаның немесе топтың психологиялық құбылыстарына қасақана өзгерістер енгізудің көпфункционалды әдісі. Ол өзінің мүмкіндіктерін, қойылған мақсаттарды іске асыру шарттарын талдауға алғышарттар жасайды, жолдарды анықтауға және өзін-өзі дамыту құралдарын анықтауға, өз іс-әрекеттерін белгілі бір бағытта ұтымды жоспарлауға және ең бастысы, байланыс әлеуметтік тобында осы құралдарды сынақтан өткізуге мүмкіндік береді. Тренингтің құбылысы– тікелей қатысушылар қазіргі өмірдің талаптарына сәйкес келетін осындай дайындықты алады. Онда қатысушылар модельденген және табиғи жағдайларда өз рөлдерін ойнайды.

Әлеуметтік-психологиялық тренингтің негізгі мақсаты – тұлғаны дамыту. Осы негізгі мақсатпен қатар бірқатар серіктер ерекшеленеді:

1) қатысушылардың әлеуметтік-психологиялық құзыреттілігін арттыру;

2) олардың басқалармен тиімді қарым-қатынас жасау қабілетін дамыту;

3) қатысушылардың белсенді әлеуметтік ұстанымын қалыптастыру;

4) олардың өз өмірінде және айналасындағылардың өмірінде елеулі оң өзгерістер жасау қабілетін дамыту;

5) отбасылық тәрбие мәселесінде жаңа білім, білік және дағдыларды қалыптастыру.

Тренинг оның қатысушыларының белсенді интеллектуалды қызметін ғана емес, сонымен қатар эмоциялар мен сезімдермен жұмыс істеуді де қамтиды. Бұл команданы тез (бірнеше күн ішінде) біріктіруге мүмкіндік береді. Мінез-құлықты түзетуде, әлеуметтік дағдыларды қалыптастыруда және жеке мәселелерді шешуде тренингтің тиімділігі жоғары.